Koszt pójścia po konstytucyjnej bandzie

W ostatni piątek Sejm nie zgodził się na odrzucenie pakietu projektów ustaw dotyczących Trybunału Konstytucyjnego. Mają one otworzyć drogę do resetu kadrowego w tej instytucji i przywrócenia praworządności. Posłowie prawicy (PiS i Konfederacja) głosowali za odrzuceniem zmian, zarzucając projektom niekonstytucyjność. Mimo to rządząca większość wydaje się zdeterminowana, aby przeprowadzić te zmiany, nie zważając na koszty związane z pójściem po „konstytucyjnej bandzie”.

W pierwszej kolejności planuje się usunięcie tzw. sędziów-dublerów z Trybunału Konstytucyjnego. Jest ich tylko trzech w 15-osobowym składzie. Pozostali sędziowie, wybierani przez PiS, mają być zachęcani do odejścia w stan spoczynku. Julia Przyłębska, obecna prezes TK, również miałaby ustąpić ze stanowiska, gdyż jej status kierowniczy jest od ponad roku kwestionowany.

Finalnym rozwiązaniem ma być zmiana w konstytucji, która pozwoli odbudować Trybunał Konstytucyjny od zera, unikając zarzutów obchodzenia konstytucji.

Jednak istotne z punktu widzenia obywateli są również rozwiązania dotyczące unieważniania wyroków wydawanych przez tzw. sędziów-dublerów. Wyjątkiem są te wyroki korzystne dla obywateli, które mają pozostać niewzruszone. Ta kwestia budzi wiele kontrowersji i zastrzeżeń prawnych. Kto miałby decydować, który wyrok jest korzystny, a który nie, bo nie zawsze ta sprawa jest oczywista ( np. wyrok aborcyjny)? Ponadto w polskim porządku prawnym nigdy nie było możliwości uchylania wyroków uchwalonymi przez Sejm ustawami. Rzecznik praw obywatelskich, biuro analiz sejmowych i wielu ekspertów prawnych ostrzega przed wprowadzeniem takich rozwiązań, ponieważ stworzyłoby to niebezpieczny precedens na przyszłość. W ten sposób każda kolejna władza mogłaby próbować unieważniać wyroki, które uzna za niekorzystne dla siebie.

Zgodnie z konstytucją wyroki Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i niepodważalne. Nie istnieje wyższa instancja, która mogłaby je uchylić. Próba dokonania tego za pomocą metod politycznych stanowi naruszenie podstawowej zasady trójpodziału władzy, która dotąd była przestrzegana w sposób bardzo skrupulatny.

W latach 90. rozpoczęły się procesy rehabilitacyjne polityków i żołnierzy zabitych przez stalinowski reżim, w tym m.in. gen. Augusta Fieldorfa-Nila. Jednak nigdy nie zdecydowano się na uchylenie wszystkich tych sfingowanych wyroków jedną ustawą. Każdą sprawę rozpatrywał sąd indywidualnie, wydając indywidualne decyzje. Postępowanie takie miało na celu uniknięcie zarzutów ingerencji politycznej w wymiar sprawiedliwości, nawet w oczywistych przypadkach.

Bitwa o Trybunał Konstytucyjny wciąż trwa, a wiele rozwiązań może ulec zmianie w świetle opinii i zastrzeżeń prawniczych. Obecnie perspektywa uchwalenia zmian wydaje się mało prawdopodobna. Sejm przyjął uchwałę, ale nie ma ona mocy zmieniającej porządek prawny – jest jedynie deklaracyjna. Stanowisko prezydenta sugeruje, że nie dopuści on do wejścia w życie ustaw zmieniających Trybunał Konstytucyjny.

Koalicji rządzącej pozostają dwie opcje: kontynuowanie prac nad ustawą i cierpliwe oczekiwanie na przyszłoroczne wybory prezydenckie lub poszukiwanie większości konstytucyjnej, która umożliwi zmianę ustawy zasadniczej w taki sposób, aby nie budziła zastrzeżeń co do swojej legalności.

Jedno jest pewne – zmieniając Trybunał, rząd powinien działań roztropnie, koszty nieprzemyślanych działań mogą być bowiem wysokie.