Reżim erytrejskiego prezydenta Isaiasa Afwerkiego to, lapidarnie rzecz ujmując, klasyczna dyktatura: od zamordyzmu i gnębienia rzeczywistych i urojonych przeciwników politycznych, przez dławienie wolności słowa i swobód obywatelskich, po niemal całkowity upadek gospodarki i głęboką – graniczącą z kryzysem humanitarnym – biedę. Jego cechą charakterystyczną jest służba wojskowa: rekruci są wysyłani na granicę z Etiopią, od której Erytrea oderwała się u progu lat 90., by latami – bez jasnej informacji, jak długo – pilnować rubieży i bezpieczeństwa dyktatury.
W efekcie w kraju żyje dziś 3,6 mln ludzi, a niemal 600 tysięcy ich rodaków uciekło z kraju. Zwykle niedaleko – w sąsiedniej Etiopii jest zapewne około 150 tysięcy – ale diaspora jest rozsiana po całym świecie: Afryce, Bliskim Wschodzie, Europie, Ameryce Północnej. Trudno się też dziwić, że w olbrzymiej większości jest nastawiona wrogo do reżimu Afwerkiego i grupki związanych z nim krajan, którzy zwykle wynoszą prezydenta pod niebiosa.
Ten rozłam od czasu do czasu przybiera dramatyczne formy: gdy oficjalne przedstawicielstwa Erytrei organizują jakieś wydarzenia – z reguły mające niezbyt dyskretny charakter promocji Afwerkiego – diaspora wychodzi z cienia, w którym funkcjonuje na co dzień, i próbuje je zablokować. Tak stało się w sierpniu w kanadyjskim Toronto, i tak też wyglądało to w ostatni weekend w Tel Awiwie: tłum imigrantów (uzbierało się ich w Izraelu około 18 tysięcy) zgromadził się pod tamtejszą placówką dyplomatyczną reżimu, próbując przypuścić na nią szturm. Odparty przez policję – która sięgnęła nie tylko po gaz łzawiący, ale i ostrą amunicję – rozładował gniew, demolując okolice erytrejskiego przedstawicielstwa: m.in. wybijając sklepowe witryny czy niszcząc samochody.
Import statystyk
Dla gabinetu Binjamina Netanjahu zamieszki w Tel Awiwie były prezentem od losu. Jego rząd od początku roku próbuje przeforsować reformę wymiaru sprawiedliwości, która osłabiłaby niezależność sądownictwa, dałaby politykom decydujący głos w sprawie nominacji w sądach (w tym Sądzie Najwyższym) i pozwoliła ministrom na odrzucanie wskazówek radców prawnych, których dla każdego resortu mianuje dziś prokurator generalny. Izraelski kryzys konstytucyjny wyprowadził na ulice kraju wielotysięczne tłumy – prawdopodobnie największe w historii Izraela – i zachęcił wielu Izraelczyków do deklaracji, że w razie przeforsowania zmian w sądownictwie – wyjadą z kraju.
Konfrontacja z erytrejskimi migrantami – a właściwie azylantami, bowiem większość przybyszów z tego kraju ubiega się od lat o taki status – przysłoniła (zapewne nie na długo) spór o sądy. A do pewnego stopnia pozwoliła wpleść do rządowej narracji nowy wątek: jak dziś dowodzą ministrowie gabinetu Netanjahu, migrantów już dawno temu wyrzucono by z kraju, gdyby nie weto Sądu Najwyższego.
Ale to daleko idące uproszczenie. Polityka migracyjna Izraela to labirynt sprzeczności, w którym główną wytyczną jest próba utrzymania demograficznej większości Żydów wobec społeczności arabskiej. Zgodnie z zebranymi jeszcze w 2019 r. – ale przywoływanymi do dziś – statystykami nieco ponad 74 proc. populacji kraju stanowią Żydzi, Arabowie to 21 proc., pozostałe 5 proc. to grupa o innych korzeniach etnicznych (zapewne w większości afrykańskich). Aby te proporcje nie uległy zmianie na niekorzyść żydowskich współobywateli – a trendy demograficzne pokazują jasno, że dzietność w rodzinach arabskich jest wyższa niż w żydowskich – prowadzona jest polityka aliji: nakłaniania Żydów z diaspory do powrotu do ojczyzny.
W tym kontekście pojawia się też migracja z Afryki: lapidarnie rzecz ujmując – do niedawna przydatna w celach statystycznych. W jej konsekwencji oficjalnie w Izraelu żyje choćby 160 tys. etiopskich Żydów, których żydowskość co prawda w wielu przypadkach budzi wątpliwości, ale dla statystyk nie ma to znaczenia. Tylko od końcówki 2020 r. do połowy roku bieżącego alija z Etiopii objęła pięć tysięcy kolejnych nowych obywateli kraju – i choć Jerozolima zapowiedziała, że to już koniec etiopskiej „operacji repatriacyjnej”, liczba chętnych, żeby z niej jeszcze skorzystać, może sięgać kilkuset tysięcy. A erytrejscy uchodźcy – czy migranci – mogli być wcześniej traktowani jako swoisty „odwód”: ich obecność w większości przypadków nie została zalegalizowana, ale też była tolerowana. W razie potrzeby można było uregulować ich status, dodając znowu do statystyki niemałą grupkę niearabskich współobywateli.
Powszechna frustracja
I tak może się jeszcze wydarzyć, bo alija najwyraźniej dziś utknęła. Co prawda, po 2022 r. można była odtrąbić sukces: z procedur skorzystało 74 915 osób (rok wcześniej zaledwie 28 601), co było rekordem nienotowanym od 1999 roku. Ale, jak studzi potencjalny entuzjazm dziennik „The Jerusalem Post”, to pozory: 83,5 proc. z tej fali przyjazdów do Izraela to migracja z krajów byłego ZSRR, czyli najprawdopodobniej niemal w całości – konsekwencja rosyjskiego ataku na Ukrainę. Migracja z Europy spadła w sumie o 34 proc. (w tym z Francji, kraju z największą żydowską diasporą w Europie – o 42 proc., a dziennik „Yedioth Ahronoth” na początku września br. podbił te szacunki do 60 proc.), z Ameryki Północnej – o 23 proc., z Ameryki Południowej – zapewne około 30 proc. Mało tego: „The Jerusalem Post” ocenia, że 30-40 proc. z tych, którzy w 2022 r. wystąpili o izraelskie obywatelstwo, wróciło do kraju pochodzenia wkrótce po otrzymaniu paszportu. Innymi słowy, najprawdopodobniej znaczna grupa potencjalnych poborowych zyskała w ten sposób zabezpieczenie przed wylądowaniem na froncie, po czym po prostu – wróciła do domu.
– Czas zakasać rękawy i wziąć się do roboty – konkludował dziennik, uznając te dane za dowód porażki aliji. Najwyraźniej w obliczu kryzysu konstytucyjnego urzędnicy mieli jednak inne zajęcia, gdyż kilka tygodni temu inna gazeta – „Haaretz” – opublikowała dane, z których wynika, że alija w pierwszym półroczu 2023 r. stopniała o 20 proc. „Yedioth Ahronoth” doniósł też w sierpniu, że gwałtownie załamała się migracja z USA, a „The Jerusalem Post” narzekał, że etiopscy beneficjenci programu repatriacji to de facto w przeważającej mierze chrześcijanie, a nie wyznawcy judaizmu.
Na to nakłada się potężny kryzys morale w samym Izraelu. Po miesiącach protestów przeciw polityce gabinetu Netanjahu w sierpniowych badaniach opinii publicznej nawet co trzeci ankietowany przyznaje, że rozważa wyjazd z Izraela. „The Times of Israel” nieco wcześniej opublikował sondaż przeprowadzony wśród lekarzy, pracowników służby zdrowia i studentów medycyny – co piąty uczestnik badania podpisywał się pod stwierdzeniem „nie widzę swojej przyszłości w Izraelu”. „Israel Hayom” w lipcu cytował badania w grupie wiekowej 18–34 lata: 42 proc. badanych uznawało swoje pokolenie za „pechowe”, a przyszłość za mniej pewną niż w przypadku rodziców. 54 proc. przyznawało, że migrowałoby z Izraela, gdyby tylko mieli taką możliwość.
Cóż, ta powszechna frustracja dokumentuje tylko tezę, że świeccy Izraelczycy – następcy założycieli Izraela sprzed 75 lat – są dziś w odwrocie. Ich niegdysiejsi przedstawiciele z lewicy są dziś w odwrocie, ortodoksyjnym wyznawcom judaizmu sprzyjają trendy demograficzne i polityka – bez ich przedstawicieli właściwie nie da się skleić rządu. A radykalizacja polityki będzie wypychać z kraju kolejnych, co tylko będzie potęgować obroty błędnego koła. I żadna alija tej dziury nie zasypie.
