Nie taki wdowi grosz

Renta wdowia stanowi popularne rozwiązanie stosowane w wielu krajach. Funkcjonuje przeważnie jako świadczenie przyznawane małżonkom po zmarłych osobach, które były uprawnione do emerytury lub renty, lub które spełniłyby warunki do uzyskania takiego świadczenia, gdyby dożyły odpowiedniego wieku. Ma ona na celu wsparcie finansowe osoby pozostawionej bez środków do życia po śmierci małżonka, będącej w trudnej sytuacji finansowej lub opiekującej się znaczną liczbą dzieci czy wnuków.

Oczywiście zainteresowani otrzymaniem renty wdowiej muszą spełnić określone warunki. Przede wszystkim zmarły małżonek musiał być emerytem lub rencistą albo też spełniać warunki do uzyskania takiego świadczenia w przyszłości. Ponadto małżonkowie musieli pozostawać w chwili śmierci zmarłego w związku małżeńskim – nie ma zatem mowy o otrzymaniu renty wdowiej z tytułu śmierci eksmałżonka. W zależności od państwa istnieją również inne kryteria, przeważnie powiązane z wiekiem wdowy/wdowca bądź okoliczności, w jakich nastąpiło rozstanie zmarłego ze światem. Poszczególne prawodawstwa europejskie regulują także w odmienny sposób kwestię stałości lub czasowości wypłacania świadczenia bądź też sprawy dotyczące ewentualnej rezygnacji z niego. Istnieją bowiem sytuacje, w których inne świadczenie mogłoby być korzystniejsze, a nie ma możliwości pobierania obydwu i trzeba wybrać jedno. Niektóre systemy przewidują możliwość przedłużenia okresu wypłacania świadczenia, jeżeli wdowa/wdowiec – np. z powodu konieczności opieki nad dziećmi czy wnukami – nie podejmie pracy zarobkowej. W niektórych państwach wdowy lub wdowcy mogą liczyć na otrzymanie tej formy wsparcia na stałe.

Czy nowy projekt dotyczącej tego tematu ustawy oznacza, że dotychczas w Polsce nie istniało żadne podobnego typu rozwiązanie? Bynajmniej. Za odpowiednik renty wdowiej możemy bowiem uznać polską rentę rodzinną. Obecnie wdowy/wdowcy mogą otrzymać rentę w wysokości do 85% świadczenia emerytalnego zmarłego małżonka (ale tylko, jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba). Może na nią liczyć wdowa lub wdowiec, którzy do końca życia zmarłej/zmarłego pozostawali z tą osobą w związku małżeńskim. Dodatkowe kryterium stanowi wiek, gdyż w chwili śmierci małżonki/małżonka trzeba mieć ukończone 50 lat lub posiadać orzeczenie potwierdzające niezdolność do pracy. Do renty rodzinnej wdowy/wdowcy mają też prawo, jeśli wychowują dzieci lub wnuki posiadające uprawnienia do renty rodzinnej po zmarłej/zmarłym, a które nie ukończyły 16 lat lub jeśli uczą się w szkole – 25 lat. Dotyczy to też osób, które sprawują pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do otrzymywania renty rodzinnej. Na rentę rodzinną może też liczyć osoba, która ukończyła 50 lat lub stała się niezdolna do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.

Jaką nowość przyniosłaby zatem realizacja przedmiotowego postulatu wprowadzenia renty wdowiej? Zgodnie z przedstawionymi w projekcie założeniami emeryt po śmierci współmałżonka miałby możliwość zachowania swojej emerytury, a dodatkowo powiększenia jej o 50% renty po zmarłym małżonku lub możliwość pobierania renty rodzinnej po zmarłym i 50% swojego świadczenia. Tym samym renta wdowia przybrałaby po prostu postać nowo przeliczonej emerytury z dodatkiem.

A skąd wzięło się ograniczenie jej wysokości do wspomnianych już 8730 zł? Projekt zakłada, że renta wdowia nie może być wyższa od trzykrotności przeciętnej emerytury. Według danych ZUS, przeciętna emerytura wypłacona w marcu 2023 roku wyniosła 3 482 zł brutto, czyli ok. 2 910 zł na rękę. Oznaczałoby to, że maksymalna wypłacana renta wdowia nie mogłaby być wyższa niż 8 730 zł netto.

Pozostaje zatem pytanie, który podmiot pokryje te koszty i jak wpłyną one na kondycję całego systemu. Projekt nie wskazuje, że uprawnienie miałoby być powiązane ze wzrostem składki rentowej, a zatem ten koszt poniesie budżet z dotychczasowych środków. Ponieważ ten ostatni jest deficytowy, to koszt zostanie sfinansowany ze zwiększenia deficytu. Nie ulega wątpliwości, że będzie to poważne wyzwanie dla budżetu, dlatego wartościowym pomysłem byłoby rozważenie opcji zwiększenia składki. W tym miejscu pojawia się jednak problem – mianowicie ZUS nie gromadzi danych, ile pieniędzy pobierają łącznie konkretni małżonkowie.

Projekt znajduje się w Sejmie już od maja 2023 roku. Ponieważ najważniejsze ugrupowania polityczne w Polsce wyjątkowo zgodnie wyrażały poparcie dla pomysłu wprowadzenia renty wdowiej, to jest wysoce prawdopodobne, iż nie dalej jak w pierwszej połowie 2024 roku doczekamy się wejścia w życie omawianych rozwiązań.