Żadna inna konstrukcja prawna nie zagwarantuje danemu obszarowi skuteczniejszej ochrony niż uznanie go za park narodowy. Tylko w ten sposób prawo może zagwarantować trwałą nienaruszalność jego walorów przyrodniczych. Wzmacnianie takiej ochrony nabiera szczególnego znaczenia zwłaszcza w dzisiejszej dobie szybko postępujących zmian klimatycznych oraz towarzyszącej im degradacji środowiska naturalnego. Nie bez znaczenia są także coraz bardziej zuchwałe i bezwzględne działania niektórych inwestorów oraz deweloperów, którzy, nie oglądając się na kwestie przyrodnicze, walczą przede wszystkim o własny zysk. Paradoksalnie, najbardziej łakome kąski dla inwestorów stanowią właśnie tereny wokół parków narodowych. Wiedzą oni dobrze, że swoim przyszłym klientom będą mogli zagwarantować, że nikt za 5 lat nie wytnie pięknego lasu za oknem i nie postawi kolejnego mrówkowca. A zatem wzrost liczby parków narodowych podziałałby korzystnie również i na tę gałąź gospodarki.
Dlaczego więc ostatni park narodowy założono w Polsce ponad 22 lata temu? Czyżby wszystkie najpiękniejsze tereny naszego kraju zyskały już status parku i po prostu brakuje kolejnych, którym można by zapewnić tego typu ochronę? Absolutnie nie. Przyczyna leży po stronie konfliktu interesów pomiędzy podmiotami gotowymi do wszczęcia procedury zakładania kolejnego parku a samorządami terytorialnymi. Aby powstał bowiem park narodowy, jego granice muszą zostać uzgodnione z samorządem. Jak wiadomo, samorządy podchodzą do pomysłów zakładania nowych parków, mówiąc delikatnie, dość sceptycznie. Każdy park to przecież obszar, nad którym de facto tracą kontrolę, z którego nie mogą dłużej czerpać zysków i który generuje dla nich przeważnie głównie straty w budżecie. Nie każdy park narodowy ma przecież charakter stricte turystyczny, tak jak np. najsłynniejszy polski Tatrzański Park Narodowy. Znakomita część parków to tereny daleko mniej znane, istniejące głównie w celu ochrony przyrody, a nie zarabiania na turystach zmuszonych do płacenia za absurdalnie drogie bilety wstępu.
Powstaje zatem sytuacja, w której z jednej strony obowiązująca procedura zakładania parków oznacza uzależnienie określenia zasięgu granic parków od pozytywnego stanowiska organów uchwałodawczych właściwych jednostek samorządu terytorialnego. Z drugiej zaś – nie oferuje im prostej i pewnej drogi rekompensaty za odebranie (czy ograniczenie) możliwości inwestycyjnych oraz wiążące się z tym zmniejszenie wpływów do budżetu.
Jakkolwiek można znaleźć zrozumienie dla dylematów samorządów, bo wszak pieniądze na drzewach nie rosną (nawet w parkach narodowych), to jednak moim zdaniem pierwszeństwo w tym przypadku powinny mieć względy ekologiczne oraz dobro całego społeczeństwa, w którego interesie jest pozyskanie parku narodowego. Park nie będzie przecież służył wyłącznie lokalnym mieszkańcom i członkom samorządu, tylko wszystkim Polakom. Pamiętajmy, że art. 74 Konstytucji nakłada na władze wręcz obowiązek dbania o bezpieczeństwo ekologiczne oraz ochronę środowiska, a także zapobieganie negatywnym dla zdrowia skutkom jego degradacji. Tylko jak w przedmiotowych okolicznościach władze mają tego dokonać, aby samorządy nie poczuły, iż ich potrzeby oraz opinie są lekceważone?
Wartościowy pomysł wysunięto już 13 lat temu. W 2010 roku do Sejmu trafił obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody. Nowelizacja miała m.in. rozprawić się z problematycznym art. 10 tej ustawy tak, aby w miejsce obowiązku „uzgodnienia” granic parku z samorządem wstawić obowiązek „zasięgnięcia opinii”. Różnica fonetyczna na pierwszy rzut oka w tych terminach może wydawać się nieznaczna, ale w świetle prawa – jest kolosalna. Ta druga opcja, w przeciwieństwie do pierwszej, nie nakłada na podmiot wnioskujący o założenie parku konieczności uwzględnienia stanowiska samorządu. Zobowiązuje go jedynie do powiadomienia samorządu o swoim planie i grzecznościowego wysłuchania argumentów drugiej strony, które nie mają jednak żadnej mocy wiążącej.
Niestety, projekt nie zmienił rzeczywistości i na lata o problemie zapomniano. Ministerialny projekt zmiany przepisów dotyczących tworzenia i funkcjonowania parków narodowych pojawił się dopiero w lutym 2022 roku. Nie odniósł się on jednak do meritum sprawy, a jedynie postulował uregulowanie jej w ustawie o parkach narodowych. Nie poczynił więc żadnych kroków w kierunku usunięcia przedmiotowej blokady.
Co zatem może realnie uczynić wyrwę w tym murze? Może zaproponowanie przez projektodawcę konkretnych zasad wypłacania samorządom rekompensaty za utratę możliwości inwestycyjnych oraz dochodów? Zakładam, że ponoszenie tego rodzaju ciężarów finansowych jak najbardziej mieści się w zakresie konstytucyjnego obowiązku ochrony środowiska, jakim obciążeni są (na szczęście) nasi miłościwie panujący. Co więcej, byłyby to jedne z nielicznych, wydanych rozsądnie i pożytecznie przez nich pieniędzy. Stanowiłoby to miłą alternatywę dla miliardów rozdawanych w ramach demoralizujących programów socjalnych (czytaj: kiełbas wyborczych) czy milionów utopionych w fantomowych wyborach z 2020 roku.
Formą rozwiązania analogicznego zagadnienia są opłaty klimatyczne uiszczane obowiązkowo przez turystów, którzy spędzają minimum jedną dobę w miejscowości mającej status uzdrowiska. Zdaniem ustawodawcy pozyskiwane w ten sposób środki mają stanowić rekompensatę dla miejscowości, które ze względu na konieczność utrzymania statusu uzdrowiska muszą przestrzegać restrykcyjnych zasad funkcjonowania, co wiąże się m.in. z zakazem zarabiania na tym terenie poprzez rozwiniętą działalność przemysłową.
Jedno jest pewne. Parki narodowe to nie tylko przyrodnicze, ale również kulturowe oraz historyczne dziedzictwo Polski. Wiele z nich stanowiło scenerię niesamowitych wydarzeń minionych epok. W Puszczy Kampinoskiej dalej pobrzmiewają echa zmagań powstańców styczniowych z rosyjską zarazą, a także głosy powstańców warszawskich i partyzantów z ostatniej wojny. W Tatrzańskim Parku Narodowym można usłyszeć zgrzyt czekanów pionierów i pionierek polskiego taternictwa, którzy stamtąd właśnie wyruszali w najwyższe góry świata, sławiąc imię Polski. Dzięki ścisłej ochronie, oferowanej przez status parku narodowego, te niezwykłe miejsca mają szansę przetrwać i „opowiadać” swoje dzieje kolejnym pokoleniom Polaków jeszcze przez długie lata. A ile jest obszarów w równym stopniu uświęconych krwią i bohaterstwem naszych przodków, które nie mogą liczyć na tego typu ochronę…? Ile zielonych „płuc”, ile nietuzinkowych gatunków roślin i zwierząt, ile bezcennych skarbów przyrody musimy jeszcze zmarnotrawić, aby zrozumieć, że naturę mamy tylko jedną…? I że jej wartość jest nieprzeliczalna na żadne pieniądze…?
