Niemiecka zadyszka

Czy Niemcy stały się „chorym człowiekiem Europy”? Do takiej opinii mogą nastrajać dane napływające w ostatnich miesiącach z największej gospodarki europejskiej. W drugim kwartale była ona pogrążona w stagnacji. Wzrost PKB (licząc kwartał do kwartału) był wówczas zerowy. Poprzednie dwa kwartały były spadkowe, czyli Niemcy doświadczyły technicznej recesji. Mediana zebranych przez agencję Bloomberga prognoz na trzeci kwartał sugeruje, że wzrost PKB znów będzie zerowy. Poszczególne prognozy są w przedziale od minus 0,5 proc. do plus 0,5 proc. W przypadku czwartego kwartału ten przedział wynosi od minus 0,3 proc. do plus 0,6 proc., a mediana prognoz wynosi 0,1 proc. O tym, że gospodarka Niemiec jest osłabiona, mówił w ostatnich tygodniach m.in. Bundesbank. Sierpniowy odczyt wspólnego wskaźnika PMI dla przemysłu i sektora usług strefy euro był najgorszy od pierwszej fali pandemii. Indeks ten spadł bowiem do 44,7 pkt (jeśli PMI jest poniżej 50 pkt, to sugeruje to recesję w danym sektorze; im jest on niżej, tym gorsza koniunktura). Szczególnie niepokojący był spadek PMI dla sektora usług z 52,3 pkt w lipcu do 47,3 pkt w sierpniu. Indeks niemieckiego klimatu biznesowego Ifo spadł natomiast w sierpniu do 85,7 pkt, czyli najniższego poziomu od października. Subindeks oceniający obecną sytuację gospodarczą zniżkował natomiast do 89 pkt, co było najgorszym wynikiem od sierpnia 2020 r. Czy to tylko oznaka przejściowych, cyklicznych problemów gospodarki niemieckiej, czy mamy do czynienia z poważniejszym kryzysem u naszego zachodniego sąsiada?

Niemcy były już kiedyś nazwane „chorym człowiekiem strefy euro”. Po raz pierwszy takiego określenia użył w 1999 r. magazyn „The Economist”. Przez kilka kolejnych lat toczyły się dyskusje o słabych punktach gospodarki RFN, aż w 2003 r. rząd Gerharda Schroedera wdrożył program reform strukturalnych, znany jako „Agenda 2010”. Następne kilkanaście lat to okres, w którym powszechnie chwalono niemiecki model rozwoju gospodarczego. Jedynie nieliczni ekonomiści wskazywali na jego słabości, takie jak zbytnie uzależnienie od eksportu i od stosunkowo tanich surowców energetycznych z Rosji, a także zbyt małe inwestycje w modernizację infrastruktury. Obecnie słabości niemieckiego modelu wychodzą na wierzch. Wojna na Ukrainie uderzyła w niemiecką strategię energetyczną, błędy związane z „zieloną transformacją” uderzyły w opłacalność produkcji przemysłowej w Niemczech, a osłabienie gospodarki chińskiej zaszkodziło eksportowi.

Już samo to jednak, że długoterminowe perspektywy gospodarcze Niemiec porównuje się z włoskimi oraz hiszpańskimi, może świadczyć o tym, że dotychczasowy model rozwoju Niemiec się wypalił. Wypracowanie nowego będzie oczywiście wymagało czasu oraz porzucenia przez decydentów z Berlina wielu dotychczasowych przekonań. Czy warto bowiem kontynuować „zieloną transformację” w dotychczasowym kształcie, jeśli niemieccy przemysłowcy skarżą się, że wysokie ceny energii zmuszają ich do przenoszenia produkcji do innych krajów? Czy dotychczasowa polityka imigracyjna Niemiec pomagała im w rozwoju gospodarczym, czy też raczej generowała nadmierne koszty? Czy warto nadal dążyć do zrównoważonego budżetu kosztem potrzebnych inwestycji? Trudno się spodziewać szybkich zmian w tych obszarach. Świadczą o tym choćby plany ministra finansów Christiana Lindnera, który chce zmniejszyć deficyt budżetowy w przyszłym roku do 0,4 proc. PKB. By to osiągnąć, zamierza m.in. obciąć o 99 proc. budżet na cyfryzację. Chce on dokonać takich cięć, choć wielu ekspertów od lat wskazuje, że Niemcy są krajem zapóźnionym pod względem cyfrowym. Jednocześnie starają się one przyciągnąć do siebie amerykańskich i azjatyckich producentów półprzewodników. Co im się udaje, ale kosztem subsydiów wynoszących 3,3 mln euro na każde nowe miejsce pracy. Nowy niemiecki model gospodarczy będzie się więc pewnie rodził w bólach.