Państwo Islamskie jest dziś cieniem dawnej potęgi, kiedy to brutalni – a wręcz okrutni – bojownicy opanowali terytorium (w "najlepszych" czasach) sięgające 88 tys. km kwadratowych, a w szeregi terrorystycznej międzynarodówki zaciągali się chętni z całego świata. Dziś mamy do czynienia z partyzantką, której liczebność waha się gdzieś między 6 a 10 tys. ludzi. Trudno dziś mówić o spektakularnych działaniach dżihadystów, zamienili się oni raczej w nieregularną podziemną organizację, zdolną co najwyżej przeprowadzić zamach terrorystyczny lub sporadyczny akt sabotażu, a nie zajmować terytoria czy mierzyć się nawet z tak mizernymi z militarnego punktu widzenia armiami Iraku, Syrii czy choćby siłami zbrojnej syryjskiej opozycji.
Doskonale pokazuje to karuzela szybko ginących przywódców ugrupowania. Od śmierci poprzednika, najprawdopodobniej gdzieś w połowie października, przywódcą Państwa Islamskiego jest niejaki Abu al-Hussein al-Husseini al-Kurajszi (nazwijmy go "numerem 3"). Lider, którego dopadła w październiku Wolna Armia Syrii, przedstawiał się jako Abu al-Hassan al-Hashem al-Kurajszi ("numer 2"). Kierował on grupą od lutego, kiedy to podczas szturmu amerykańskich komandosów wysadził się w powietrze Abu Ibrahim al-Hashimi al-Kurajszi ("numer 1"). Ten z kolei dowodził grupą od śmierci al-Bagdadiego w 2019 r.
Rodzinny biznes? Niestety. Wszyscy wymieni dżihadyści są w gruncie rzeczy postaciami anonimowymi, a alias Kurajszi może co najwyżej nawiązywać do Kurajszytów – plemienia, które tradycyjnie kontrolowało Mekkę i okolice miasta, a wraz z nią sanktuaria islamu. I w zasadzie tylko o następcy Bagdadiego można cokolwiek powiedzieć – od ksywki "Niszczyciel", przez garść nazwisk i dokumentów, jakimi posługiwał się w trakcie swojej terrorystycznej "kariery", aż po relacje opisujące jego rolę i poczynania w charakterze jednego z liderów Państwa Islamskiego w czasach jego ponurej świetności. Kurajszi numer 2, a tym bardziej obecny Kurajszi numer 3 nawet nie wydają publicznie żadnych komunikatów do swoich popleczników czy podwładnych.
Terrorystyczny kalifat jest dziś organizacją głęboko zakonspirowaną. Jak w przypadku Kurajsziego numer 1, prawdopodobnie bojownicy rozproszyli się po Syrii i Iraku, być może pod nosem sił rządowych lub grup, z którymi mają na pieńku, za dnia toczą normalne życie w rodzinnych domach, a do akcji mobilizują się zrywami. Być może zachowali część dochodów i mechanizmów ich wypracowywania z czasów, kiedy kalifat funkcjonował jako "parapaństwo".
Czy czyni ich to mniej niebezpiecznymi? Raz jeszcze: niestety. Państwo Islamskie zatoczyło koło do czasów, kiedy funkcjonowało jako daleko wysunięte, często niesubordynowane ramię Al-Kaidy, stopniowo odcinające się od swoich mentorów. O tym, że w korzystnych dla siebie okolicznościach, przy słabości struktur rządowych w Bagdadzie i Damaszku, terrorystyczna partyzantka może przekształcić się w liczącą się siłę militarną, przekonaliśmy się już przed paru laty. I można zakładać, że weterani dżihadu z ostatnich lat mniej więcej wiedzą, kiedy i na ile można sobie pozwolić. A ich obecna – de facto pozbawiona wyrazistego lidera – struktura doskonale umożliwia przetrwanie.
Zła wiadomość jest taka, że w znacznie lepszej formie przetrwały niektóre "Prowincje" kalifatu. Ugrupowania, które niegdyś składały wiernopoddańcze hołdy al-Bagdadiemu, wciąż panoszą się na niektórych terytoriach Afganistanu (gdzie są skonfliktowane z talibami), w Somalii (gdzie bojownicy dokonali ostatnio rajdu na najpopularniejszy i największy hotel w Mogadiszu), Nigerii czy na Sahelu. Ale też nie miejmy złudzeń: somalijski Al-Szabab czy nigeryjskie Boko Haram ślubowały podporządkowanie kalifatowi, licząc głównie na pieniądze, popularność i splendor najpotężniejszej wówczas siły na "rynku dżihadu". Bez Państwa Islamskiego działałyby wciąż pod swoim brandem, jak zresztą często robią to dziś, co najwyżej rzadziej przebijałyby się w światowych mediach ze swoim przesłaniem.
Dobra wiadomość z kolei jest taka, że upolityczniony islam słabnie. Moglibyśmy uznać, że po prostu wojna w Ukrainie i globalna konfrontacja mocarstw przysłoniły po prostu poczynania brodatych bojowników – ale, paradoksalnie, takie przyćmienie dżihadu również ma swoje znaczenie, bo ogranicza siłę rażenia dżihadystowskiej propagandy w globalnej skali. Większe znaczenie ma tu jednak fakt, że w Arabii Saudyjskiej osłabł nieco wpływ wahabickiego kleru na Dom Saudów, irańska teokracja ma do czynienia z największymi od lat (jeżeli nie od Rewolucji w 1979 r.) antyreżimowymi protestami, Arabowie porzucają palestyńską "sprawę", co ostatnio zmusza quasi-religijny Hamas do współpracy z quasi-świeckim Fatahem, Al-Kaidą kierują coraz mniej rozpoznawalni liderzy. Allah zabrał do siebie pod koniec września nawet Jusufa al-Karadawiego, mułłę, będącego globalną gwiazdą Al-Dżaziry – jego programy o praktycznym wdrażaniu reguł Koranu w codziennym życiu zbierały przed telewizorami widownię sięgającą nawet 40 mln ludzi.
Cóż, rozpalone głowy lubią sukces. Dżihad czy polityczny islam stracił w ostatnich latach aurę idei, która przynosiłaby jakieś zdobycze. I ten aspekt być może jest największym długoterminowym zagrożeniem dla terrorystów. Co nie oznacza, że hydrze któregoś dnia nie zaczną odrastać łby.
