Christopher Nolan, reżyser filmu, który miał szansę być ważnym dziełem, zachował się jak debiutant lub wręcz amator. Dostał wielki temat, oczywiście wielowątkowy, i nie poradził sobie z podstawowymi kwestiami – selekcji oraz formy.
Film to nie jest jednak reality show z dylematów scenarzysty, który chce wpakować na ekran swój brudnopis lub wstępną wersję, gdzie jest „wszystko”. Tymczasem w za długim trzygodzinnym filmie widać, że gdyby nie wyjątkowo szybka narracja i liczne cięcia, przeplatanie zeznań przed komisją z retrospekcjami – oglądanie całości zajęłoby godziny cztery.
Tego widzowie by nie wytrzymali, stąd pewnie tempo narracji, klejenie pojedynczych kadrów i zdań, by uratować, co się da, choćby po kawałeczku. Efekt jest taki, że reżyser miesza nam w głowie setkami postaci, nazwiskami, a biada największa temu, kto nie był orłem z fizyki, ponieważ do liczby postaci, jakich nie można spisać na wołowej skórze, a które „śmigają” nam przed oczami, dochodzą wyrafinowane polemiki na temat fizyki kwantowej, jakiej Einstein pewnie by nie zrozumiał.
Ja wierzę akurat temu, co mówią na słowo, ale wiele dla mnie z tego nie wynika i nie powinno, ponieważ Nolan nie planował chyba filmu na dodatkowe zajęcia z fizyki dla prymusów, tylko o dylematach związanych z budową bomby atomowej i konsekwencjach jej zastosowania.
Dlatego dopiero po migotliwych 90 minutach, które męczą i nudzą jak długi lot na karuzeli, dostajemy prawdziwy dramat sumienia, odpowiedzialności. Wniosek? Lepiej byłoby, gdyby Nolan, zamiast kopiować teledyskowo-odlotową narrację filmów Olivera Stone"a, jak „JFK”, skupił się na kilku scenach, wątkach, od nich wyprowadzając retrospekcje – nawet nie wizualne, lecz w omówieniach, słownych przywołaniach.
Prawdziwie dramatyczna jest więc rozmowa Oppenheimera z pułkownikiem, który odpowiada za projekt, czy wizyta w Waszyngtonie, gdzie na zamkniętym spotkaniu trwa kalkulacja dająca się skrócić do pytania: amerykańscy żołnierze mają być zabijani przez japońskich fanatyków i kamikadze, czy przywalimy im bombą atomową i wojna się skończy? Odrobiny sarkazmu dodaje uwaga: oszczędźmy Kyoto, bo byłem tam w podróży poślubnej, to piękne miasto!
Takie krwiste sceny należą jednak do wyjątków, choć Nolan potrafi się jeszcze ograniczyć w paplaninie i feerii obrazów, kiedy Oppenheimer spotyka się z prezydentem Trumanem. Wtedy każde słowo znaczy. Frazy „krew na rękach”, „to ja ponoszę odpowiedzialność” (Truman), czy „mazgaj, nie wpuszczaj go tu więcej” (Truman o Oppenheimerze) – znaczą więcej niż gigatony słów. Dramat tężeje w powietrzu. Siekierę można by zawiesić.
Talent reżysera widać też w sekwencjach przygotowań do pierwszego wybuchu w Los Alamos i scenach tuż po nim. Można poczuć powiew historii, która staje się niebezpieczna.
Oczywiście dla Amerykanów i dla Akademii ważne było z pewnością rozliczenie się z powojenną szpiegomanią, która poprzez różne komisje i donosy dotknęła, jak widać w filmie, nie tylko Hollywood, ale i środowisko naukowców – niedawnych bohaterów, którzy pomimo swoich lewicowych sympatii i moralnych dylematów uczynili Amerykę najważniejszym mocarstwem na świecie bez względu na to, kto rządził. Po prostu byli patriotami i tylko szaleńcy mogli ich oskarżyć o zdradę.
Rzecz jasna, historyczna kwestia odpowiedzialności za rozpoczęcie atomowego wyścigu zbrojeń jest ważna – dlatego Oppenheimer jest upostaciowany na Prometeusza, który cierpi katusze za wykradzenie ognia z Olimpu, a Cillian Murphy rewelacyjnie gra wewnętrzne rozedrganie fizyka. Jednak doświadczenia, choćby trwającej obecnie wojny w Ukrainie, powinny studzić amerykańskich izolacjonistów. Zwłaszcza im warto przypomnieć, że w czasach, kiedy Ameryka wycofywała się z rywalizacji globalnych mocarstw, zdarzały się takie sytuacje jak Pearl Harbor i trzeba było wrócić do gry.
Ta gra wciąż trwa. Oczywiście nigdy nie wiadomo, jak się skończy. W pojedynku z szaleńcami, a choćby i z Kremla, zawsze lepiej mieć jednak nowocześniejszą broń. A choćby po to, żeby odstraszać, bo, jak wiadomo, dla społeczeństw, które lubią autorytaryzm bądź totalitaryzm, tylko strach jest właściwym ostrzeżeniem przed pokusą zaatakowania krajów demokracji.
