Wizjoner dostrzegł remedium dla cywilizacyjnych bolączek, takich jak wojny, choroby i bieda. To globalne reguły, które uporządkują relacje między państwami i społeczeństwami. Mówiąc prościej, ludzkość potrzebuje ładu odpornego na kryzysy. Tyle że jeśli świat ma skutecznie, a więc wspólnie reagować na rosnące wyzwania, stosunki międzynarodowe należy oprzeć na wspólnocie wartości. Pełna zgoda co do tego, że dziś nie ma bardziej uniwersalnych norm od demokracji, wolnego rynku i solidarności.
Z czym nie zgadzają się Rosja i Chiny, a w ślad za nimi rosnąca lista państw o antyglobalistycznym nastawieniu. Z naszego punktu widzenia jest to oś zła, która podważając demokrację, próbuje zniszczyć system wartości. Tyle że powołuje się ona na obronę przed takimi samymi zagrożeniami.
W takim razie największym wyzwaniem okazuje się pogodzenie interesów wspólnych i narodowych. W tym kontekście uwagę przykuwają dwa wydarzenia ostatnich dni.
Pierwszą jest rozszerzenie NATO o Finlandię i Szwecję, a z pewnością nie tylko. Pod wpływem wojny w Ukrainie zmienia się także myślenie Szwajcarów. Ponad połowa mieszkańców kraju od 1815 r. opierającego swoje bezpieczeństwo i dobrobyt na neutralności chce zacieśnienia współpracy obronnej z Sojuszem. Jedna trzecia mówi wprost o konieczności akcesu do NATO.
W kolejce czeka Ukraina, a także Mołdawia i Gruzja. Huraoptymiści widzą Sojusz jako organizację globalną, nad czym z pewnością będzie radził czerwcowy szczyt w Madrycie. Tymczasem sprzeciw wobec rozszerzenia NATO zgłaszają Turcja, Chorwacja i Węgry. W sumie nie chodzi o samą ideę, tylko o wykorzystanie okazji do załatwienia swoich problemów krajowych. Od politycznych, po ekonomiczne.
Drugim wydarzeniem jest wypowiedź Ursuli von der Leyen na temat instytucjonalnej reformy Zjednoczonej Europy. Chodzi o rezygnację z zasady decyzyjnej jednomyślności na rzecz głosowania większościowego. Projekt okrzyknięty już mediach Unią Europejską 2.0 ma uzasadnienie. Chodzi o większą spójność, szybkość i zdecydowanie w reagowaniu kryzysowym. Jest wynikiem doświadczeń w uzgadnianiu kolejnych, ostrzejszych sankcji wobec Rosji. A raczej rezultatem paraliżu wywołanego obroną narodowych, a więc partykularnych interesów.
To nic innego, jak powrót koncepcji Europy dwóch prędkości. Jest wynikiem sporu pomiędzy zwolennikami większej integracji, czyli Stanów Zjednoczonych Europy i sceptykami z obozu Unii silnej państwami narodowymi.
Tymczasem UE i NATO, USA i cała demokratyczna wspólnota świata stoją przed naprawdę egzystencjalnym wyzwaniem. Albo przekształcą się w jądro nowego ładu wartości, który powstrzyma ekspansję zła, albo świat zamieni się w totalitarny gułag Chin i Rosji. Jak Zjednoczona Europa, a szerzej wspólnota euroatlantycka ma wypełnić takie zadanie, skoro wewnątrz kipi od sprzeczności, u podstaw których leżą egoizm i utrata elementarnej solidarności? Przykładem jest kwestia członkostwa Ukrainy w UE i NATO, która wywołuje zaciekłe spory grożące podziałami i utratą tak pożądanej spójności.
Drugim aspektem jest ryzyko nasilenia konfrontacji. Jeśli demokracja pozostaje największym zagrożenia dla Chin, Rosji, Korei Północnej oraz Iranu, próba budowy nowego ładu grozi wyłącznie eskalacją. W tym momencie szlachetna wizja profesora Harari przechodzi w sferę utopii.
Lub bezpieczny świat musi zostać oparty na bezwzględnej przewadze Zachodu we wszystkich sferach. Tylko absolutna hegemonia militarna, technologiczna i ekonomiczna wyznaczy granicę odmienności, a więc wymuszonej, pokojowej koegzystencji. Zapewni także warunki konwergencji, a więc ewolucji świata w jeden, uniwersalny zespół wartości i norm.
Jednak aby tak się stało, najpierw identyczne procesy muszą zajść we wspólnotach europejskiej i atlantyckiej. Tylko w taki sposób NATO i UE przekształcą się w cywilizacyjne jądro nowego ładu.
