Gdy kalifat był u szczytu potęgi, niepodzielnie władając terytoriami w Syrii i Iraku, wiatr w żaglach poczuły wszystkie dżihadystowskie organizacje. Posypały się deklaracje przyłączenia się do ISIS – w Maghrebie, na Półwyspie Arabskim, w Afryce czy pod Hindukuszem. Ostatnia z wymienionych organizacji formalnie powstała u progu 2015 roku i gromadziła rozmaite frakcje, którym z rozmaitych powodów nie po drodze było z talibami, a także grupę weteranów, których talibowie kilka lat wcześniej wysłali do Syrii, by wsparli tamtejszych islamistów.
Owszem, zdarzało się, że Państwo Islamskie – Prowincja Chorasan (tak bowiem nazwał się ów afgański odprysk kalifatu) łączyło siły z talibami, ale równie często – a z czasem nawet częściej – obie organizacje lokalnie skakały sobie do oczu. Jak wszędzie, dwa podobne radykalizmy nie są w stanie funkcjonować w symbiozie, wcześniej czy później muszą się zderzyć w walce o rząd dusz.
Choć licząca dziś od 4 do 6 tysięcy członków formacja zbierała przede wszystkim afgańskich i pakistańskich rozłamowców z ruchu talibskiego, to w jej szeregach nie brakowało też ludzi pochodzących z dawnych radzieckich republik azjatyckich. Najsilniejszą frakcję stanowili zapewne Uzbecy, którzy niegdyś okopali się w uzbeckiej Dolinie Fergany, potem przenieśli się pod skrzydła talibów, a po ich obaleniu przez Amerykanów w 2001 r. – rozpierzchli po kraju i regionie, czasem wracając do ojczyzny, ale równie często budując nowe życie (a czasem i struktury) w innych krajach, zwłaszcza Tadżykistanie czy w północnym Iranie, ale też w Turkmenistanie czy Chinach.
Dżihadyści zafiksowani na punkcie Rosji
Serce prowincji Chorasan bije jednak wciąż na pograniczu afgańsko-pakistańskim. Wśród liderów ruchu dominują obywatele tych dwóch państw, choć przez pewien czas widniał wśród nich i Uzbek. Olbrzymia większość operacji – zwykle zamachów samobójczych, przeprowadzonych przez Państwo Islamskie w Prowincji Chorasan – była wymierzona w cele na terytorium Afganistanu i Pakistanu. Terroryści wypłoszyli z Afganistanu organizację Save The Children, nękali wycofujących się Amerykanów, atakowali władze i obiekty w Kabulu, a najczęściej – prześladowali tych, którzy znaleźli się w ich zasięgu, w Afganistanie przede wszystkim szyicką społeczność Chazarów.
Ale dobre czasy minęły wraz z przechwyceniem kraju przez talibów. Nie dość, że sprawdza się formułka o dwóch radykalizmach – i talibowie, przynajmniej formalnie, ścigają liderów Prowincji Chorasan – to jeszcze spod Hindukuszu zniknęli Amerykanie, którzy stanowili oczywisty obiekt ataków.
Nowe realia wymagały przegrupowania się. Pewna część komórek organizacji przeniosła się na północ, do republik poradzieckich. Z kolei wśród weteranów walk w Syrii i Iraku miejsce amerykańskiego wroga zajął nowy cel: sojusznik świeckiego reżimu w Damaszku, czyli Rosja. – ISIS-K (Islamic State Khorasan Province) miało w ostatnich dwóch latach istną fiksację na punkcie Rosji, często krytykując w swoich propagandowych materiałach Putina – komentował dla agencji Reuters Colin Clarke, ekspert ośrodka Soufan Center. Wszystko więc krok za krokiem zmierzało ku spektakularnej akcji, jaką okazał się atak na podmoskiewską salę koncertową.
– Zachód musi się obudzić: Państwo Islamskie Prowincja Chorasan jest dla niego rosnącym zagrożeniem – przekonuje brytyjski tygodnik „The Spectator”. I nie bez powodu, bowiem dżihadyści z tej organizacji coraz śmielej zaczynają poczynać sobie poza granicami Afganistanu.
Cień afgańskiego kalifatu pada na Zachód
Oczywiście przede wszystkim chodzi o sąsiadów: rozbudowywaną siatkę rekrutacyjną i bezpieczne schronienia dla członków organizacji w Uzbekistanie i Tadżykistanie. Ale też w ostatnich miesiącach doszło do firmowanych przez tę organizację ataków w Iranie. Zamach w Moskwie jest otwarciem nowego frontu. ISIS-K jest też już aktywna na Zachodzie. – Państwo Islamskie wciąż jest pierwszym wyborem sympatyków dżihadu na Zachodzie, ale odkąd coraz trudniej dostać się do Syrii, kolejni rekruci z Wielkiej Brytanii próbują przyłączyć się do afgańskiego odgałęzienia grupy – twierdzi stacja Sky News, odwołując się tu do przykładu dwóch braci z Birmingham, którzy zostali zatrzymani podczas próby przyłączenia się do środkowoazjatyckiej „delegatury” kalifatu.
– ISIS-K utrzymuje potencjał i wolę atakowania amerykańskich i, ogólnie rzecz biorąc, zachodnich celów na całym świecie. Może je zorganizować w mniej niż sześć miesięcy, przy minimalnych czy nawet żadnych sygnałach ostrzegawczych – informował podczas przesłuchania w Kongresie gen. Michael E. Kurilla, szef Centralnego Dowództwa US Army.
Dziennik „The New York Times” przypomina też, że w okresie od wycofania się zachodnich sił spod Hindukuszu ISIS-K rozbudowuje swoją siatkę w Europie, choć dotychczasowe plany lokalnych komórek organizacji zostały zdławione w zarodku przez zachodnie służby wywiadowcze. M.in. w lipcu ubiegłego roku policjanci w Niemczech i Niderlandach aresztowali kilku Tadżyków, Turkmenów i Kirgizów, którzy mieli planować ataki na terytorium Niemiec.
Inna sprawa, że możliwości dżihadystów wydają się ograniczone: mieszkańcy poradzieckich republik azjatyckich oraz migranci z tego regionu, to w Europie stosunkowo niewielka grupa, zwykle odległa obyczajowo nie tylko od ortodoksji, ale wręcz religii ogółem. Z drugiej jednak strony, każdy spektakularny atak napędza chętnych – tak ISIS budował swoją popularność w połowie poprzedniej dekady. Po moskiewskim ataku mogą pojawić się naśladowcy.
