Ostatnią deklarację Ursuli von der Leyen, że do Polski trafi 137 mld euro z KPO i polityki spójności – przyjęto nad Wisłą z euforią. Po kilku latach przeciągania liny z poprzednią władzą wyczekiwane środki na największe inwestycje, przedsięwzięcia infrastrukturalne, transformację energetyczną itp. mają wpłynąć na polskie konta. Giełda zareagowała z entuzjazmem – w dniu deklaracji wiele spółek zanotowało potężne wzrosty, bo miliardy dadzą silny impuls naszej gospodarce. Odblokowanie KPO wzmocni też politycznie rząd Donalda Tuska, dając mu paliwo na prowadzenie polityki gospodarczej w najbliższych latach. Tusk może dziś powiedzieć, że osiągnął to, czego nie udało się jego poprzednikom, skonfliktowanym z Brukselą, zdobywając punkty polityczne.
Coś tu zgrzyta
Środki z KPO niewątpliwie przysługują Polsce jako członkowi wspólnot europejskich. Odcięcie od pożyczek i dotacji uczyniłoby polską gospodarkę mniej konkurencyjną wobec innych państw Unii Europejskiej. Perspektywa wpłaty tych pieniędzy przez najbliższy rok jest z pewnością powodem do radości.
Jednak w tej sprawie coś zgrzyta. Donald Tusk ma otrzymać pieniądze bez spełnienia restrykcyjnych wymogów dotyczących reformy sądownictwa, wynikających z tzw. kamieni milowych. Jeszcze niedawno spełnienie tych ustaleń było warunkiem niezbędnym. W mapie drogowej przywracania praworządności w Polsce nie można było zmienić ani przecinka.
PiS w końcówce swoich rządów starał się uzyskać finansowanie, idąc na jak najdalej idące kompromisy, nawet zgodził się na napisanie projektu ustawy o Sądzie Najwyższym pod dyktando Brukseli. Jednak nic z tego nie wyszło – przepisy uchwalono, ale prezydent skierował je do Trybunału Konstytucyjnego, gdzie utknęły na dobre. Przed wyborami wątłe nadzieje na uzyskanie środków z KPO przez partię Jarosława Kaczyńskiego ulotniły się bezpowrotnie.
Oczywiście to nie był powód porażki PiS w październikowych wyborach, ale wydawało się, że zwycięska koalicja, która przejęła władzę, stanie teraz przed podobnym dylematem. Będzie musiała wypełnić kamienie milowe dotyczące wymiaru sprawiedliwości, w których nie można zmienić „ani przecinka”. W ten sposób znajdzie się pomiędzy restrykcyjnie nastawioną do przestrzegania zasad Unią Europejską a nieprzychylnym prezydentem, który ma ostatnie słowo w procesie legislacyjnym, podpisując ustawy.
Stało się inaczej
Tuż po wyborach Donald Tusk oświadczył, że jedzie do Brukseli po pieniądze z KPO. Wtedy zapanowała konsternacja, a nowego premiera podejrzewano nawet o blef. Trudno było uwierzyć, że Bruksela zatwierdzi polskie KPO bez wcześniejszego spełnienia wyśrubowanych wymagań, zwłaszcza że Unia to zbiurokratyzowana struktura, w której procedury i formalizmy są święte, zatem droga na skróty wydaje się niemożliwa.
Ostatnia decyzja niemieckiej komisarz nie pozostawia złudzeń. Polska dostanie pieniądze. A Unii wystarczy deklaracja, że nowy rząd będzie przywracał praworządność. To dobra wiadomość dla polskiej gospodarki i wszystkich Polaków, ale część społeczeństwa poczuła się zdezorientowana.
Przez ostatnie lata Unia groziła i blokowała fundusze z uwagi na łamanie praworządności, stosując kary. Teraz, kiedy zmieniła się władza, nie jest to już dla niej takie istotne. Może to znacząco osłabić wiarygodność Unii w oczach wielu Polaków, których demokratyczne wybory stały się przedmiotem politycznej gry i swoistego szantażu: pieniądze za zmianę władzy. Taka polityka jest dość krótkowzroczna, gdyż może osłabić zaufanie do instytucji europejskich i nasilić nastroje eurosceptyczne. Wyborcy zostali bowiem postawieni w roli przeciwników politycznych, a ich wybory nie były mile widziane.
Nasuwa się jeszcze jedno pytanie: czy odblokowanie środków z KPO bez uprzedniego wprowadzenia gruntownych zmian w sądownictwie, które przywróciłyby równowagę między władzą polityczną i sądowniczą, nie osłabi zapału reformatorskiego rządu? Istnieje obawa, że przywracanie praworządności może przestać być dla obecnej władzy sprawą priorytetową.
