Prawo do uczciwego i sprawiedliwego sądu jest fundamentalnym prawem każdego człowieka, którego wagę potwierdzają liczne akty prawne krajowe oraz te wywodzące się z prawa międzynarodowego. Nad stanem jego przestrzegania w poszczególnych państwach czuwają różne organizacje pozarządowe dedykowane ochronie praw człowieka, m.in. Helsińska Fundacja Praw Człowieka czy Amnesty International. Jednym z czynników, które są wówczas weryfikowane, jest stan prawny uwzględniający temat biegłych sądowych. To właśnie oni są często kluczem, niezbędnym składowi orzekającemu do wydania sprawiedliwego wyroku. Jak bowiem rozstrzygnąć wątpliwości, które rozwiać może jedynie fachowe wsparcie osoby posiadającej bogate doświadczenie zawodowe i będącej ekspertem w zakresie swojej działalności? Pomoc i interwencja biegłych bywają po prostu nieocenione.
Osoba biegłego może występować zasadniczo w dwóch rolach: konsultanta (udziela on wówczas porad i wskazówek, np. podczas oględzin zwłok lub miejsca zdarzenia) albo obarczonej jeszcze większą dozą odpowiedzialności opiniodawcy (przygotowuje on już wówczas konkretną ekspertyzę i wydaje wiążącą sąd opinię). To właśnie obowiązkiem biegłych jest wydanie opinii o ewentualnej niepoczytalności sprawcy, która to kolosalnie zmienia bieg toczącego się postępowania i los wszystkich zaangażowanych w nie osób. Dlatego też biegli są niezmiernie ważnym elementem prawidłowo funkcjonującego aparatu wymiaru sprawiedliwości, którego działanie powinno być ściśle uregulowane prawnie.
Dlaczego zatem resort zwleka z wydaniem stosownego aktu prawnego? Jak wyjaśnia MS, odpowiednie prace ruszyły już w latach ubiegłych. Zdiagnozowano jednak wady i niedoskonałości skonstruowanego projektu, toteż podjęto prace zmierzające przede wszystkim do wzmocnienia mechanizmów weryfikacji kwalifikacji biegłych, uregulowania statusu instytucji specjalistycznych oraz stworzenia podstaw prawnych dla funkcjonowania centralnego rejestru biegłych. Równoległe zainaugurowano działania zmierzające do utworzenia placówek pomocniczych w tym zakresie: Instytutu Ekspertyz Medycznych w Łodzi oraz Instytutu Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi. Prowadzone są także działania zmierzające do zamieszczenia list biegłych sądowych ze wszystkich sądów okręgowych w jednym systemie teleinformatycznym w ramach projektu „Wymiana danych pomiędzy sądami powszechnymi a samorządami zawodowymi” tj. w Rejestrze Osób Biorących Udział w Postępowaniu Sądowym (ROBUS).
Czy to jednak wystarczy? Absolutnie nie. Jak już było wspomniane, rola biegłych w świecie sądownictwa jest niezwykle kluczowa. Często to właśnie oni wywierają większy wpływ na wynik postępowania i losy uwikłanych w niego ludzi niż zajmujący się sprawą sędzia, adwokat czy prokurator. Bez udziału biegłych wyjaśnienie wielu spraw i domknięcie niektórych dochodzeń byłoby po prostu niemożliwe.
