Już od dłuższego czasu ekonomiści alarmują: finanse polskiego państwa są w opłakanym stanie, a rząd nie wykazuje prawdziwego poziomu deficytu tychże finansów. O „alternatywnym” budżecie przepuszczanym przez Polski Fundusz Rozwoju i inne fundusze celowe napisała w swoim raporcie Najwyższa Izba Kontroli. Wskazała wyraźnie, że prawdziwy deficyt ubiegłorocznego budżetu wyniósł nie 12,6 mld zł (jak oficjalnie podaje rząd), a o 101 mld zł więcej. Mimo to posłowie z rządzącej koalicji potulnie podnieśli ręce za udzieleniem rządowi absolutorium z wykonania budżetu.
Cofnijmy się nieco, by zobaczyć, jak to drzewiej z tym problemem bywało. W czasach PRL łatwiej było temu zaradzić. Działała cenzura. Władze skrzętnie pilnowały, by trzymać w tajemnicy informacje o stanie zadłużenia państwa. Było ono w latach 70. coraz większe. Najpierw z powodu zaciąganych kredytów, a potem z racji tego, że niewydolna gospodarka, w której „czy się stoi, czy się leży…”, nie była w stanie spłacać zadłużenia w twardych walutach. A polskich złotych ani rubli transferowych na Zachodzie nie przyjmowano.
Kapitał pierwszego sekretarza
Po latach nawet Edward Gierek przyznał, że nadmierne pożyczanie było jednym z błędów jego ekipy. W wywiadzie-rzece „Przerwana Dekada” tak opowiadał dziennikarzowi Januszowi Rolickiemu o powodach zatajania stanu finansów państwa:
– Wytłumaczę panu, dlaczego nie informowaliśmy o wysokości naszego zadłużenia. Ano dlatego, że sądziliśmy, iż może to wpłynąć na warunki kredytowe dyktowane nam przez banki […]. Pełna informacja podana przeze mnie o naszym zadłużeniu pogorszyłaby natychmiast o kilka punktów stopę kredytową dla Polski.
– Ale przecież prasa światowa już od kilku lat podawała szacunki polskiego zadłużenia – nie dawał się przekonać Rolicki.
– To były tylko szacunki, które zresztą, powiem na nasze usprawiedliwienie, nigdy nie były dokładne. Polityka państwowa, jak i polityka gospodarcza jest grą, w której informacja prawdziwa jest bezcennym kapitałem. Dlatego też sprawy zadłużenia były przez lata prawdziwym tabu – przyznał Gierek.
Tabu nie było doskonałe, bo społeczeństwo z różnych przecieków dowiadywało się, że w finansach państwa coś nie gra. Na Wybrzeżu wiedzieli coś o tym dokerzy, bo sami ładowali tony polskiego mięsa i cukru na statki płynące na Zachód. W ten sposób władze rozpaczliwie usiłowały zdobyć dolary na spłatę długu kosztem ogołocenia krajowych sklepów.
80 dolarów na sekundę
Właśnie dlatego jednym z postulatów strajkujących w sierpniu 1980 roku było „podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej”. Gdy towarzysze partyjni odsunęli Gierka od władzy, wreszcie podali dane o katastrofalnie wielkim zadłużeniu państwa w twardej walucie. Wynosiło ono około 24 mld dolarów. Z dzisiejszego punktu widzenia wygląda to na niewiele, ale inne były ówczesne dolary i inna nasza gospodarka. Po prostu nie dawała rady obsługiwać spłaty takiej kwoty ani odsetek od niej.
Nowe kierownictwo partii wykorzystało dane o zadłużeniu, by zwalić winę za kryzys na poprzedników. Ale samo przez następne lata nie było w stanie zaradzić problemowi. Pod koniec lat 80. dług w zachodnich walutach osiągnął równowartość 40 mld dolarów. W 1987 roku podziemny „Biuletyn Niezależnej Agencji Informacyjnej” dotarł do wypowiedzi wiceministra handlu zagranicznego Janusza Kaczurby, który podał, że „polskie zadłużenie zwiększa się w tempie 80 dolarów na sekundę”.
Co by nie mówić o nędznej PRL-owskiej gospodarce i bałamutnych tłumaczeniach Gierka, to jednak widać wyraźnie, że władzom zależało na zachowaniu dobrej twarzy wobec Zachodu. Choćby poprzez zatajenie faktów. Podjęte w 1985 roku przez Wojciecha Jaruzelskiego rozmowy z Davidem Rockefellerem w sprawie pomocy dla polskiego rolnictwa też świadczyły o jakiejś tam dobrej woli ratowania państwowej kasy.
Po nas choćby potop
Potem przez ćwierć wieku kolejne rządy robiły wiele, by PRL-owskie długi spłacić, a publiczne finanse ustabilizować. I przygotować się na europejską walutę. Do czasu.
Dziś już nie ma Głównego Urzędu Kontroli Publikacji i Widowisk. Nie można zakazać pisania o stanie państwowej kasy. Ale rządzący najwyraźniej podchodzą do polityki finansowej według hasła „po nas choćby potop”. Bo rządowa podwójna księgowość i rosnące zadłużenie już wyszły na jaw, ale na politykach Zjednoczonej Prawicy jakoś to wrażenia nie zrobiło. Wprawdzie nasza gospodarka jest nieporównanie silniejsza niż w PRL, ale też kiedyś osiągnie kres wytrzymałości w spłacaniu długów. Bo wierzyciele kiedyś upomną się o swoje. I już się nam przyglądają.
A dzisiejszy dług państwa (ok. 1,3 biliona złotych) będą spłacali podatnicy. I to przez wiele lat. Ostatnią transzę zadłużenia z lat 70. nasz kraj spłacił w 2012 roku. Czyli 32 lata po odsunięciu Edwarda Gierka od władzy i jedenaście lat po jego śmierci.
