Jak się budowało i utrzymywało drogi sto lat temu, gdy nie było Generalnej Dyrekcji tychże? Ano na ludność zamieszkałą przy wiejskich gościńcach nakładało się tzw. szarwark. Był to obowiązek pracy przy ich budowie i utrzymaniu. Chłop z wozem konnym i łopatą z powodzeniem mógł pogłębić rów czy nawieźć kamieni i żwiru, by droga była przejezdna. Oczywiście chodziło o szosy według ówczesnych standardów: żwirowe albo co najwyżej brukowane kocimi łbami. Układ był jasny: czasem się przy tej drodze napocicie, ale w zamian możecie nią wygodnie i za darmo jeździć. Szarwark utrzymał się w Polsce aż do lat 50. XX wieku.
Adolf i Edward tną koszty
Nieco inaczej budowano autostrady w Trzeciej Rzeszy. Mało jest powodów, by doceniać to państwo, ale pod względem drogownictwa wyprzedziło ono swoją epokę. W ciągu dekady 1933–43 powstało tam prawie 4 tys. km betonowych arterii, jak na owe czasy supernowoczesnych. Nawet amerykańscy żołnierze okupujący ten kraj po wojnie cmokali z zachwytu i pytali: dlaczego Niemcy mieli mniej samochodów niż my, ale zbudowali takie piękne drogi?
Oczywiście podziw dla niemieckich inżynierów mocno przyćmiewała smutna okoliczność. Te autostrady powstały bowiem w znacznej części w wyniku niewolniczej pracy robotników przymusowych i jeńców wojennych z podbitych narodów. Niejeden nasyp pod tymi arteriami kryje kości ludzi zmarłych z wycieńczenia. Koszt ogromny, ale tak przed wojną, jak i po wojnie „Autobahn” dla kierowców osobówek jest za darmo.
Ekipa gospodarcza Edwarda Gierka też chciała budować drogi z rozmachem, choć może nieco mniejszym i bez ofiar w ludziach. Udało się jednak połączyć Warszawę i Katowice dwupasmową magistralą. Tu też skorzystano z taniej siły roboczej. A że nie było do dyspozycji pojmanych żołnierzy z obcych armii, sięgnięto po armię własną. Spory odcinek „gierkówki” wybudowało Ludowe Wojsko Polskie. Było tanie, bo wymagało jedynie nakarmienia i dowiezienia na budowę, zresztą wojskowymi samochodami. O roszczeniach płacowych nie mogło być mowy, bo wydano rozkaz: budujcie. No i zbudowano, a trasa jest darmowa. Może tylko z rzadka ktoś pamiętający te czasy wspomni o darmowej pracy młodych mężczyzn w mundurach.
Kierowca jedzie i płaci
Współczesnych autostrad nie buduje się już rękami więźniów. Robią to wyspecjalizowane firmy za ciężkie pieniądze. Bo dziś trzeba najpierw zrobić kosztowne studium środowiskowe, a oprócz jezdni i wiaduktów zbudować przejścia dla zwierząt czy ekrany akustyczne. A czasem podjąć spór z ekologami lub pseudoekologami blokującymi budowę. To też kosztuje. Dlatego w wielu krajach za korzystanie z luksusowych magistrali trzeba płacić. Bo ich budowa i utrzymanie są znacznie droższe niż zwykłej drogi. Poza tym nie wszyscy tymi magistralami jeżdżą, więc niesprawiedliwe byłoby utrzymywanie ich z budżetu. Jedni mieszkają od nich daleko, a inni chcą dojechać wolniej, ale bez autostradowego myta.
Zdawałoby się, że ten system się już częściowo zadomowił w Polsce. Można oczywiście psioczyć na to, że podróż np. z Warszawy do zachodniej granicy autem osobowym oznacza wyłożenie około 112 zł drogowego haraczu. Ale też układ jest jasny: niektóre odcinki autostrad wybudowały prywatne firmy, teraz je utrzymują i sprzedają dostęp do nich.
Jest też w kraju sporo autostrad bezpłatnych. Ale od dłuższego czasu minister infrastruktury Andrzej Adamczyk powtarzał, że trzeba by jednak wprowadzić na nich drogowe myto. Ba, nawet w Niemczech są głosy, by zakończyć trwającą od czasów hitlerowskich tradycję darmowych autobahnów. Bo utrzymanie ich wielkiej sieci sporo kosztuje.
Jarosław obiecuje
Aż tu nagle prezes partii rządzącej z dumą zapowiada, że autostrady będą bezpłatne. I to nie tylko państwowe, ale także te zarządzane przez prywatne firmy. Ani słowa o tym, co dalej z tymi firmami. Ani słowa o odszkodowaniach czy rekompensatach dla nich. Po prostu ma być prezent dla elektoratu, który może i dotychczas na PiS nie głosował, ale może doceni hojność Jarosława Kaczyńskiego. A nuż elektorat (także ten niejeżdżący po autostradach) nie połapie się, że z jego podatków trzeba będzie przeznaczyć dodatkowe miliardowe kwoty na utrzymanie komfortowych magistrali. A może i na wielkie odszkodowania dla zagranicznych udziałowców autostradowych spółek. Bo ci mogą przecież sobie przypomnieć, że Polska podpisywała z ich krajami umowy o ochronie inwestycji.
Być może darmowe autostrady to tylko czcze gadanie, takie jak opowieść o obniżce podatków w tzw. Polskim Ładzie. Szumnie ją zapowiadano, rządowa propaganda do dziś to powtarza, ale większość podatników wcale nie czuje obniżki w kieszeni. Kto wie, może i w sprawie autostrad nastąpi jakaś podobna mistyfikacja. Na przykład wszystkie darmowe drogi ekspresowe (jest ich w kraju ponad 3 tys. km) zostaną przemianowane na autostrady. Wtedy szczodrobliwy prezes powie: patrzcie, nikt wcześniej z dnia na dzień nie dał wam tylu wspaniałych dróg. I to za darmo.
Innych scenariuszy, np. nałożenia szarwarku na ludność zamieszkałą przy autostradach, może lepiej nie przewidywać. Widać jednak wyraźnie: ktoś tu wciąż liczy na nieświadomość społeczeństwa w sprawie darmochy. A przecież nie ma darmowych obiadów ani darmowych autostrad. Zawsze ktoś płaci za ten luksus – kiedyś życiem, dziś dużymi pieniędzmi.
