Nowa amerykańska forteca na Bliskim Wschodzie to klarowny sygnał dla Arabów. Wyjąwszy ambasadę USA w Bejrucie, nigdzie na świecie nie ma większej placówki dyplomatycznej niż nowe przedstawicielstwo Ameryki w Bejrucie. Trudno oprzeć się wrażeniu, że Waszyngton wysyła w ten sposób komunikat: bynajmniej stąd nie wyszliśmy.
"Ten projekt powoduje uniesienie brwi" - podsumowała kilka tygodni temu, gdy do mediów trafiły wizualizacje nowej placówki w Bejrucie, stacja CNN. "Miliard dolarów kosztowała dotychczas tylko najdroższa z amerykańskich ambasad - w Londynie" - przypomniał "The Economist". I rzeczywiście, projekt jest zastanawiająco rozbuchany.
Kompleks sąsiaduje z obecną ambasadą Stanów Zjednoczonych w Libanie, ale dalece przyćmi ją rozmachem. Nowa ambasada rozciąga się na szczycie jednego z bejruckich wzgórz, w odległości jakichś 13 kilometrów od centrum miasta, w dzielnicy Akwar. Zawierać będzie być może nawet kilkanaście kilkupiętrowych budynków, basen, wygodne i przestronne lądowisko dla helikopterów. I oczywiście potężny system betonowych fortyfikacji - jak to na Bejrut, gdzie czterdzieści lat temu bojownicy organizacji, z której wypączkował Hezbollah, wysadzili w powietrze znaczną część ówczesnej ambasady USA, przystało.
Miejscowi sarkają, że jak dotąd Amerykanie rzadko pojawiali się w miejscowych sklepach, więc i z nowej ambasady większego pożytku nie będzie. - Może wreszcie znajdą miejsce, w którym będą mogli rozpatrywać te wszystkie oczekujące podania o wizy - ironicznie twittował Abed A. Ayoub, szef American-Arab Anti-Discrimination Committee. Ale wszyscy zdają sobie chyba sprawę, że nie o wizy ani o amerykańskich turystów - których przy wszystkich ostrzeżeniach Departamentu Stanu USA do Libanu przyjeżdża niewielka garstka - chodzi.
Tradycyjny bejrucki przyczółek
W wielu aspektach trudno znaleźć lepszą lokalizację dla dyskretnej, ale skutecznej misji dyplomatycznej dotyczącej polityki bliskowschodniej niż Liban. Niestety, kraj ten jest dziś w opałach. Na początku lat 90. Liban zaczął powoli leczyć rany po kilkunastu latach wojny domowej, ale dobre czasy trwały może tylko 10 lat - do połowy pierwszej dekady XXI wieku. W krótkim czasie zamachowcy zabili premiera Rafika Haririego, Hezbollah wciągnął kraj w 33-dniową wojnę graniczną z Izraelem, a następnie rozpoczęła się walka o władzę. Kraj zalali uchodźcy z sąsiedniej Syrii, a niedługo potem radykałowie z rozmaitych frakcji walczących w Syrii i Iraku. Gwoździem do trumny w ostatnich latach była pandemia Covid-19 i potężna eksplozja zapomnianego statku z chemikaliami w Bejrucie w 2020 r.
Z drugiej jednak strony, Liban zawsze prowadził politykę przyjazną wobec Waszyngtonu. W bardziej odległej przeszłości, przed wojną domową, był nieformalną stolicą regionu, gdzie toczono zakulisowe polityczne i gospodarcze negocjacje. Dzisiaj w sporej mierze odzyskał ówczesny charakter: w niezbyt malowniczych, za to luksusowych, wielopiętrowych apartamentowcach wzdłuż brzegów Morza Śródziemnego (które zastąpiły malownicze, ale tylko kilkupiętrowe sędziwe kamienice) mieszkania kupiło wielu wpływowych Arabów z całego Bliskiego Wschodu. Niektórzy przywożą tu żony na safari w ekskluzywnych butikach, inni ściągają do miasta na szaleństwa w nocnych klubach w centrum miasta, jeszcze inni chcą dyskretnie spędzić kilka nocy z kochanką. Tak czy inaczej, jest to zawsze okazja, by po cichu spotkać się w plątaninie bejruckich uliczek.
I taki właśnie status zdaje się potwierdzać nowa ambasada USA. Owszem, komentatorzy potwierdzają, że będą tu obowiązywać ścisłe reguły bezpieczeństwa - co oznacza choćby, że pracownicy będą w kompleksie pracować i mieszkać, a kontakty z bejrutczykami będą sprowadzone do minimum. Z drugiej strony jednak Bejrut był tradycyjnie centrum dyplomatycznych i wywiadowczych działań w regionie (przykładowo, wspomniany zamach w 1983 r. zbiegł się akurat ze zjazdem delegatur CIA w całym regionie) - i rozmach sugeruje, że znowu nim będzie. A najważniejszy sygnał, jaki Ameryka wysyła do rządów i reżimów Bliskiego Wschodu, brzmi: nigdzie się nie wybieramy, nie odpuściliśmy sobie tego regionu.
Pekin i Moskwa wchodzą do gry
Bo też takie można było odnieść wrażenie - w ciągu ostatniej dekady Ameryka wycofała swoje siły z Iraku, wydaje się tracić tradycyjnych sojuszników w ortodoksyjnej Arabii Saudyjskiej (gdzie Biały Dom skonfliktował się w sporej mierze z de facto rządzącym Królestwem następcą tronu, Muhammadem Bin Salmanem) czy świeckim, ponownie rządzonym przez wojskowych Egiptem (gdzie najwyraźniej Biały Dom nie wie, jak traktować prezydenta-marszałka Abdulfateha as-Sisiego). W Izraelu znów rządzi Benjamin Netanjahu, mający fatalne notowania w amerykańskiej Partii Demokratycznej, której przedstawicielem jest prezydent Joe Biden. Zdystansowali się nawet Jordańczycy, którzy otwarcie zakomunikowali ostatnio na przykład, że Rosja odgrywa w Syrii pozytywną rolę.
Wrażenie potęgowały też "zdobycze" Chin i Rosji w regionie. Pekin usadził tradycyjnych wrogów - Iran i Arabię Saudyjską - do stołu negocjacji i doprowadził do zawarcia porozumienia, na mocy którego w ostatnich dniach Irańczycy ponownie otworzyli swoją ambasadę w Królestwie. Wszyscy regionalni producenci ropy umizgują się do rządu Xi Jinpinga, a prognozy popytu na surowce za Wielkim Murem rządzą cenami ropy i gazu bardziej niż grymasy i nastroje członków OPEC. Z kolei Rosjanie budują lub planują budować kilka elektrowni atomowych w regionie, kordialnie kompensują saudyjskiemu następcy tronu brak szacunku ze strony Ameryki i konsekwentnie wspierają regionalnych dyktatorów, od Egiptu, przez Iran, po Syrię.
Ale amerykańscy eksperci od polityki zagranicznej niemal jednogłośnie dementują: pogłoski o odwrocie USA z Bliskiego Wschodu są przedwczesne. USA może nie są już jedynym globalnym mocarstwem, które stara się być widoczne w regionalnej polityce, ale ich obecność wciąż jest odczuwalna. Może w mniejszym stopniu w zakresie gospodarczym - co, skądinąd, odbywa się na własną prośbę, bowiem Waszyngton od lat stopniowo zmierzał do uniezależnienia się od bliskowschodnich (czy w ogóle, pochodzących zza granicy) surowców - ale na pewno politycznie i militarnie.
Dyskretniej, ale skutecznie
- W regionie wciąż stacjonuje od 30 do 40 tysięcy amerykańskich żołnierzy, są dziesiątki baz, w tym kilka bardzo dużych, służbę pełnią jednostki wsparcia bezpieczeństwa - wyliczała dla Głosu Ameryki Jennifer Kavanagh, ekspertka z Carnegie Endowment for International Peace. Co więcej, o ile państwa regionu chętnie sprzedają ropę w Chinach, to zarobki te wydają - przynajmniej gdy chodzi o broń - w Stanach: 54 proc. zakupów zbrojeniowych na Bliskim Wschodzie to sprzęt amerykańskich producentów.
Niewątpliwie Biały Dom miał też w ostatnich latach kilka minut dla siebie - m.in. gdy administracja Donalda Trumpa skłoniła za pośrednictwem Domu Saudów kilka arabskich państw do uznania Izraela. Analitycy twierdzą, że w ciągu ostatnich lat udało się też utorować drogę do wielu niezbyt spektakularnych, ale także istotnych, porozumień. USA skutecznie też próbują przekonać bliskowschodnie reżimy, by w większej mierze brały odpowiedzialność za własne i regionalne bezpieczeństwo.
Choć projekt ambasady w Bejrucie sam w sobie jest spektakularny, to może sygnalizować też przejście do bardziej dyskretnej - co nie znaczy, że mniej skutecznej - formuły polityki wobec regionu. W końcu powstał on jeszcze w 2015 roku - za prezydentury Baracka Obamy, który planował zasadniczo zmienić politykę Ameryki wobec państw arabskich, co w jego wydaniu oznaczało mniej karabinów, a więcej dialogu. W końcu sam fakt, że to nie w Tokio, Seulu, Bangkoku czy Manili powstaje taka forteca, wydaje się być bardziej znaczący niż dziesiątki oficjalnych komunikatów.
