– To historyczna okazja, by przekształcić Bliski Wschód z udziałem zagranicy ograniczonym do minimum – pouczył al-Asad przywódców państw regionu podczas majowego szczytu Ligi Państw Arabskich. – Mam nadzieję, że wyznaczamy właśnie początek nowej fazy działań na rzecz solidarności arabskiej, pokoju w naszym regionie, rozwoju i prosperity zamiast wojny i zniszczenia – perorował.
W trakcie tego samego spotkania, gdy do liderów Ligi z zaskoczenia przyłączył się ukraiński prezydent Wołodymyr Zełenski, Asad demonstracyjnie zdjął słuchawki, by nie słuchać tłumaczenia wystąpienia Ukraińca. No cóż, w sporej mierze było adresowane do Syryjczyka. Zełenski utyskiwał wszakże, że część przywódców arabskich utrzymuje relacje z Rosją, jakby w lutym 2022 r. nic się nie stało. A Damaszek nie tylko „przymyka oko” na rosyjską agresję, ale wręcz otwarcie ją wspiera.
Nowy Bliski Wschód w budowie
Cóż, z punktu widzenia państw Bliskiego Wschodu w zasadzie wszystko jest już jasne. Reżim w Damaszku wygrał dwunastoletnią wojnę domową i nawet jeśli nie w pełni panuje nad terytorium swojego kraju, to w gruncie rzeczy nie ma już żadnego liczącego się adwersarza. Stąd zaproszenie od Arabii Saudyjskiej na szczyt Ligi, a także od Emiratów Arabskich na zbliżający się szczyt klimatyczny COP28. – To chory żart – skomentowała lapidarnie tę gościnność organizacja Amnesty International.
Skądinąd nie chodzi wyłącznie o dyskomfort natury moralnej: zarówno Arabia Saudyjska, jak i Emiraty były w ostatniej dekadzie główną podporą sił zwalczających reżim al-Asada. Mało tego, czołowy sojusznik Damaszku – szyicki Iran – to odwieczne nemezis Domu Saudów.
Ale czasy się zmieniają. Rijad i Teheran kilka tygodni temu rozpoczęły proces normalizacji stosunków, za którym stoją dyplomaci chińscy. Można zakładać, że temu zbliżeniu patronuje też Rosja, która w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych doskonale dogaduje się z rządzącym de facto Królestwem następcą tronu Mohammedem bin Salmanem (relacje z Zachodem następca tronu zepsuł permanentnie, gdy nasłani przez niego siepacze brutalnie zamordowali w Stambule krytyka monarchii, dziennikarza i komentatora Dżamala Chaszukdżiego).
Generalnie bliskowschodni obrazek z perspektywy Waszyngtonu czy Brukseli wygląda dziś dosyć mrocznie: Zachód traci tradycyjnych sojuszników w regionie – Saudyjczycy podryfowali w stronę Moskwy i Pekinu, w ślad za nimi Emiraty. Katarczycy demonstrują pewien niesmak w odniesieniu do regionalnego zwrotu na wschód, ale też nie ukrywają, że „bliższa koszula ciału” – i nie będą wyłamywać się z chóru. Egipcjanie od dłuższego czasu zacieśniają relacje z Moskwą i Pekinem. Tunezyjski prezydent Kais Said stopniowo wprowadza w kraju coraz większy zamordyzm. Jordańczycy mogli zaszokować ostatnio, gdy na łamach tygodnika „Der Spiegel” szef tamtejszej dyplomacji Ajman Safadi oświadczył, że „Rosja odgrywa w Syrii rolę stabilizującą, przynajmniej w porównaniu do alternatyw”. Nawet w Izraelu rządzi ponownie Benjamin Netanjahu – z którym Zachodowi nawet już nie wypada próbować dialogu.
Gest w gestii gospodarza
Trudno się zatem dziwić, że w przypadku al-Asada de facto Amerykanie i Europejczycy nabrali wody w usta. – To zależy od Emiratów, kogo zapraszają na COP – skwitowała amerykańska Narodowa Rada Bezpieczeństwa. – Zaproszenia pozostają w gestii gospodarza – sekundował rząd w Londynie. Amerykanie i Brytyjczycy dorzucili też, że o poprawie relacji z Damaszkiem nie ma mowy, dopóki „nie zostanie osiągnięty autentyczny postęp w rozwiązywaniu konfliktu w Syrii” tudzież „odpowiedzialni za naruszenia praw człowieka nie zostaną pociągnięci do odpowiedzialności”. Komunikat po majowym spotkaniu grupy G7 ograniczał się do konstatacji, że „normalizacja i pomoc w odbudowie nastąpią po uruchomieniu autentycznego i trwałego procesu zmierzającego ku rozwiązaniu politycznemu”.
Ale za deklaracjami nie idą działania, które moglibyśmy uznać za objaw rzeczywistego przeciwdziałania powrotowi syryjskiego prezydenta do regionalnej – jeśli nie globalnej – polityki. Kraje zachodnie nie zapowiedziały bojkotu COP28 (wiadomo, tam gra toczy się o globalną stawkę i przyszłość całej ludzkości), nie potępiły członków Ligi za rehabilitację dyktatora (może to popchnęłoby Bliski Wschód ku Kremlowi i Państwu Środka), amerykański Kongres – zapowiadając zacieśnienie sankcji na Syrię – pominął też wątek potencjalnych nowych-starych przyjaciół al-Asada. – Polityka Zachodu sprowadza się do próby uzyskania jakichś ustępstw: róbcie, co chcecie, ale przynajmniej coś od Asada wytargujcie – podsumowywali cytowani przez stację Al Dżazira analitycy.
Po części wyjście reżimu w Damaszku z izolacji może nawet być korzystne: niesie obietnice zażegnania kryzysu humanitarnego, który grozi znacznym połaciom kraju; może zwiększyć bezpieczeństwo sąsiadów Syrii; może wesprzeć wysiłki zmierzające do zduszenia resztek Państwa Islamskiego; nieco wypchnąć Syrię z ramion Iranu; czy wreszcie – być pomocne w zwalczaniu przemytu Captagonu, narkotyku bliskiego amfetaminie, którym napędzali się swego czasu dżihadyści Państwa Islamskiego, a dziś szmuglerzy wypychają go dalej w świat.
Widmo drwiącego uśmieszku
Innymi słowy, o ile dekadę temu problemem była wojna w Syrii, o tyle dziś ta wojna niemal dogasła, za to pojawiły się inne problemy. A rozwiązanie bieżących problemów zawsze będzie ważniejsze niż rozliczanie problemów, które już nie istnieją. A to nie jest dobry prognostyk dla – najprościej rozumianego – wymierzania sprawiedliwości za zbrodnie z przeszłości.
Dobrym przykładem może być los szefa rządu Indii, Narendry Modiego. Dzisiejszy premier dwadzieścia lat temu odegrał znaczącą – choć niezbyt jasno udowodnioną – rolę w pogromie muzułmańskich mieszkańców indyjskiego stanu Gudźarat. Mimo kulejących śledztw i niekonkluzywnych procesów jego wina nie ulegała na Zachodzie wątpliwości – Modi przez dekadę miał zakaz wjazdu do USA i Europy. Zakaz dyskretnie zniesiono, gdy polityk z Gudźaratu stanął na czele całego kraju.
Tym bardziej można sobie wyobrazić taką rehabilitację w przypadku Putina – jeśli Syria jest, mniej lub bardziej, państwem o marginalnym znaczeniu w skali globalnej, trudno za taki margines uznać Rosję. Sami Arabowie zresztą wyznaczają pod tym względem trendy – ich wypatrywaniu wsparcia Moskwy i Pekinu nie przeszkadza świadomość brutalnego spacyfikowania przez Putina Czeczenów, a przez Xi – Ujgurów. O ile zatem rosyjskiego prezydenta nie zdmuchnie gniew ludu lub spisek kremlowskich dworzan, za kilka lat jego drwiące uśmieszki znów mogą urozmaicać spotkania najważniejszych globalnych gremiów.
