Jeżeli defilada wojsk francuskich z okazji 14 lipca była najważniejszym wydarzeniem publicznym w Paryżu, to najbardziej oczekiwaną przez elity imprezą towarzyską roku było tradycyjne letnie przejęcie w rezydencji polskiego ambasadora Juliusza Łukasiewicza. Nigdzie nie podawano takich potraw, nigdzie nie pito tyle alkoholu, nigdzie nie zachowywano się tak wesoło, beztrosko i radośnie. Polacy stosowali zasadę z czasów saskich – „zastaw się, a postaw się". Jak dobrze się bawiono, świadczy fakt, że bosy ambasador Łukasiewicz poprowadził gości do poloneza odtańczonego na trawniku ambasady o 3 nad ranem.
Gościem honorowym rautu był ambasador III Rzeszy we Francji Otto Abetz. Warto się przez chwilę zatrzymać przy tej wyjątkowo podłej postaci. W czasie tego letniego rautu, otoczony przez damy z towarzystwa i dyplomatów, wychylając jeden po drugim kieliszku szampana, a potem już tylko polskiej wódki, zapewniał wszystkich rozmówców z ujmującym wdziękiem, że żadnej wojny z Polską nie będzie, a ze wszystkich ludzi na świecie nie ma nikogo, kto by tak miłował pokój jak Adolf Hitler. Niedługo później okazało się, że Herr Abetz wspiera ekstremistyczne organizacje faszystowskie we Francji, za co został karnie wydalony ze swojej placówki. Nie czekał jednak długo na powrót. W drugiej połowie 1940 r. powołano go na stanowisko ambasadora Rzeszy przy rządzie marionetkowego państwa Vichy. W 1941 r. został awansowany na SS-Brigadeführera. To on odegrał kluczową rolę w organizacji polowań i wywózek zagranicznych Żydów mieszkających we Francji. Kiedy już się „uporano" z żydowskimi imigrantami, Abetz zmusił rząd Pierre'a Lavala do deportacji etnicznych Żydów francuskich.
Otton Abetz jak mało kto znał francuskie realia i doskonale wyczuwał nastroje, lęki i nadzieje francuskich elit. Jego raporty wysyłane do ministra spraw zagranicznych Rzeszy Joachima von Ribbentropa przekonywały Berlin, że Francuzi nie kiwną palcem w obronie Polski. Abetz, który był stałym bywalcem wszystkich imprez w Paryżu, znakomicie antagonizował francuskich polityków z prawicowej Akcji Francuskiej z rywalami z lewicowego Frontu Ludowego. W latach 1940–1944 Abetzowi udało się pozyskać oba te ugrupowania do różnych form kolaboracji z okupantem. Skala tej współpracy była nieporównywalnie większa niż w jakimkolwiek innym kraju pod okupacją niemiecką.
Stanowiący mniejszość przeciwnicy jakiejkolwiek współpracy z III Rzeszą dołączali się zazwyczaj do Wolnych Francuzów w Anglii lub wstępowali do niewielkich grup ruchu oporu. Była to jednak zaledwie garstka patriotów w porównaniu z liczbą chętnych do kolaborowania z Niemcami.
Po wojnie Abetz został oskarżony o zbrodnie przeciw ludzkości. Tłumaczył się, że zrobił wiele, aby złagodzić Francuzom trudności życia pod okupacją niemiecką. Była to tylko częściowa prawda. W rzeczywistości oprócz wspomnianych deportacji Żydów, przyczynił się także do usankcjonowania deportacji francuskich robotników przymusowych do Rzeszy.
Abetz został aresztowany prawdopodobnie przez Amerykanów w Schwarzwaldzie, w październiku 1945 r. Nawet wtedy, będąc już bankrutem moralnym, nie przestawał w charakterystyczny dla siebie sposób intrygować. Chętnie zgodził się na udzielenie wywiadu dla dziennika „France-Soir", w którym stwierdził, że Adolf Hitler wcale nie umarł, tylko uciekł do Argentyny. To jego zeznanie w tej sprawie stało się kluczowe dla rozpoczęcia przez FBI słynnego śledztwa dotyczącego rzekomej ucieczki niemieckiego dyktatora. W czerwcu 1949 r., w dziewiątą rocznicę upadku Francji, Abetz został postawiony przed francuskim sądem, który miesiąc później skazał byłego ambasadora III Rzeszy w Paryżu na 20 lat więzienia za zbrodnie przeciwko ludzkości. Dlaczego Abetz nie został skazany na śmierć, tym bardziej że ponosił odpowiedzialność za pomoc przy organizacji deportacji francuskich Żydów z obozu internowania Drancy do niemieckich obozów zagłady? Odpowiedź może być dla Francuzów szczególnie wstydliwa. Abetz wiedział o kolaboracji francuskich elit z obu stron sceny politycznej.
Zapewne dlatego, wbrew elementarnej sprawiedliwości, za cenę milczenia został zwolniony z więzienia Loos 17 kwietnia 1954 r. Pewien siebie wrócił do RFN. Jednak cztery lata później, 5 maja 1958 r. zginął w wypadku samochodowym na autostradzie Kolonia–Ruhr pod Langenfeld. Czyżby ktoś w ten sposób na zawsze zamknął mu usta? Bez wątpienia Abetz zabrał do grobu swoją wiedzę o skali francuskiej kolaboracji.
A jednak de Gaulle miał rację
Wróćmy jednak do pamiętnego lata 1939 r., kiedy jeszcze istniał stary, przedwojenny świat. Paryżanie nie mieli pojęcia, co ich wkrótce czeka. Podobnie jak w 1914 r. nikt z początku nie rozumiał wagi zamachu w Sarajewie, tak w 1939 r. nikt nie potrafił poważnie traktować słów Hitlera o konieczności odzyskania korytarza łączącego Rzeszę z Prusami Wschodnimi. Świat traktował Hitlera jak aktora, a jego słowa jak cytaty sceniczne. Tymczasem na tym etapie historii on już nie kłamał. O swoich planach mówił bez ogródek, wprost, expresis verbis. Uczciwie zapowiadał, że zaraz tę dekadencką, demokratyczną, ugrzecznioną Europę podpali i zamieni w spaloną ziemię.
Do tego celu miały mu posłużyć od lat rozbudowywane pod nosem Francji, Polski i Wielkiej Brytanii gigantyczne siły zbrojne. Celem był rewanż za I wojnę światową. Sposobem – wojna błyskawiczna.
Nieustannie o niej mówił, teraz już całkowicie zrezygnowany de Gaulle. Jego listy i wspomnienia z przełomu 1938 i 1939 r. wskazują, że pogrążał się w coraz większej depresji. Nie był przy tym człowiekiem o krystalicznej osobowości. Swoje frustracje coraz częściej wyładowywał na podwładnych z 507. Pułku Pancernego. Nie mógł się pogodzić z agonią Trzeciej Republiki. Na skraj rozpaczy doprowadziła go wiadomość o samobójczej śmierci jego przyjaciół – austriackiego fotografa Emila Mayera i jego żony. Nie mógł uwierzyć, że w XX wieku w środku Europy ktoś odbiera sobie życie z powodów politycznych. Jego nienawiść do Hitlera i Niemców rosła z dnia na dzień. Dlatego mimo banicji do Metzu nieustannie pisał błagalne listy do najważniejszych osób w państwie, aby podjęły wysiłek zmiany doktryny wojennej armii francuskiej.
We wrześniu oraz październiku 1939 r. nie hamował się już w ostrym tonie, nawet wtedy, kiedy zwracał się do swoich przełożonych. Ciągle podkreślał, że niemiecki blitzkrieg – „wojna błyskawiczna" – to w wydaniu współczesnego Wehrmachtu absolutny majstersztyk wojenny.
„Zobaczcie na kolejność działań" – tłumaczył swoim kolegom na różnego typu fetach i przyjęciach w Paryżu – „ta ich wojna błyskawiczna to kombinacja trzech świetnie zorganizowanych elementów".
Nie mylił się ani trochę. Jako pierwszy z dowództwa alianckiego rozszyfrował niemiecką strategię. Polegała ona na trzech uzupełniających się falach natarcia. Pierwsze uderzenie rozpoczynały wojska pancerne. „Śladem nacierających czołgów szła piechota zmechanizowana, żołnierze na motocyklach jechali za czołgami i jak stada os napadali na ocalałe gniazda oporu" – pisał w znakomitej biografii generała Charles'a de Gaulle'a lord Charles Cuthbert Powell Williams, Baron of Elvel. – „Drugi element natarcia należał do prawdziwej piechoty. Wkraczał do akcji Wehrmacht, czasami idący wiele kilometrów za czołgami, ale zawsze na tyle szybki, by zająć tereny splądrowane przez pierwszą linię. Trzecim składnikiem natarcia i czymś, czego ani Lidder Hart, ani de Gaulle, ani nawet niemiecki specjalista od czołgów Heinz Guderian jeszcze w latach 20. i na początku 30. nie przewidywali – była Luftwaffe, czyli siły powietrzne. Rola Luftwaffe polegała na rozmiękczaniu oporu przeciwnika przed natarciem czołgów i osłanianiu Wehrmachtu przed natarciem z powietrza".
Niemcy mieli do dyspozycji trzy rodzaje maszyn, które wygrywały dla nich kampanie wojenne: po pierwsze nurkujące samoloty bombowe Ju-87, które powszechnie nazywano sztukasami, po drugie samoloty transportowe Ju-52, które mogły wylądować zarówno na plaży, jak i na polu ziemniaków, by dostarczyć broń i amunicję, i po trzecie myśliwce Me-109, które pilnowały, żeby nikt się nie zbliżył do dwóch wcześniejszych maszyn.
Ten ostatni myśliwiec był uznawany za najbardziej zwrotny samolot świata. Jeżeli przegrał bitwę o Anglię, to tylko dlatego, że był wolniejszy od spitfire'ów.
Od pierwszych dni września 1939 r. Charles de Gaulle z uwagą śledził poczynania Niemców. Oczywiście, informacje, które mógł zdobyć, były niezwykle skąpe. Potrafił więc spędzać całe godziny nad mapą Polski i oglądać pod lupą zdjęcia niemieckich czołgów, samolotów i żołnierzy. Analizował ich mundury, uzbrojenie i środki transportu. Coraz bardziej zdawał sobie sprawę, że Francja będzie musiała się zmierzyć z wrogiem, którego nie uda się powstrzymać strategią ministra wojny Louisa Félixa Maurina.
21 marca 1940 r. Daladiera na stanowisku premiera Francji zastąpił polityk prawicowy Paul Reynaud. 10 maja 1940 r. Niemcy rozpoczęli ofensywę, która zakończyła okres nazywany „dziwną wojną". Dziesięć dni później Reynaud zdymisjonował Maurina i sam pozostając premierem, przyjął tekę ministra wojny. De Gaulle nareszcie został wezwany do Paryża, gdzie po długich dyskusjach i licznych spotkaniach z premierem Reynaudem objął stanowisko w sztabie koordynującym akcje jednostek pancernych 5. Armii stacjonującej na alzackim odcinku Linii Maginota. Po kilku inspekcjach tej armii de Gaulle przekonał się, że głównodowodzący wojsk francuskich i brytyjskich generał Maurice Gustave Gamelin nadal nie wyciągnął lekcji z kampanii wrześniowej w Polsce. Zamiast przystąpić do działań, francuskie wojska pancerne zostały rozproszone, a większość sił zbrojnych zajęła pozycje i czekała za Linią Maginota. Także Gamelin, podobnie jak większość generałów sztabu generalnego, myślał w kategoriach I wojny światowej. Był przekonany, że Niemcy będą chcieli powtórzyć plan Schlieffena i wejdą do Belgii na północ od Ardenów. Jednak po konsultacji z Pétainem Gamelin doszedł do wniosku, że góry te nie mogą zostać sforsowane przez siły niemieckie. Wierzono, że po minięciu Ardenów Niemcy skierują się przez Flandrię na Paryż. Stąd Gamelin, który zaszył się w swojej ponurej kwaterze w Chateau de Vincennes, szykował manewr oskrzydlający Niemców przez siły francuskie i Brytyjski Korpus Ekspedycyjny pod dowództwem lorda Gorta. „Plan, który pięknie wyglądał na papierze, w konfrontacji z rzeczywistością okazał się konstrukcją bezsensowną" – pisał lord Charles Williams. – „Francuzi zupełnie nie zrozumieli siły blietzkriegu i nie docenili taktycznego geniuszu niemieckich dowódców". Francuska generalicja, nieustannie skażona myśleniem w kategoriach I wojny światowej, uwierzyła, że topografia Polski przyczyniła się do jej upadku, co jest niemożliwe w przypadku Francji. Za to myślenie zapłacili klęską, jakiej Francja nie doznała w całej swojej historii. Często powtarza się, że Polska przegrała wojnę obronną już po miesiącu. Kampania francuska, która tak naprawdę rozpoczęła się 10 maja 1940 r. o godzinie 5.35, zakończyła się zaledwie 53 dni później – 22 czerwca tego samego roku, kiedy w Compiegne, gdzie Francuzi, łamiąc traktaty sojusznicze Francji z Wielką Brytanią i Polską, podpisali układ o separatystycznym zawieszeniu broni. Honor Francji uratował jeden człowiek – generał brygady Charles de Gaulle – który ewakuował się z Francji. Cztery dni przed haniebną kapitulacją w Compiegne (bo tak należy ją nazywać), wygłosił z Londynu na falach Radia BBC apel do narodu francuskiego wzywający do dalszej walki. Wolna Francja miała nowego przywódcę.
