Chociaż złota maska Tutanchamona zdobiąca większość okładek szkolnych podręczników do historii zapewne wielu osobom zdążyła się już „opatrzeć”, to wizyta na poświęconej temu faraonowi wystawie odświeża tę niezwykłą opowieść w sposób arcyciekawy. Zachęca ona bowiem widzów, aby spojrzeli na nią z perspektywy dwóch odkrywców grobu Tutanchamona – ambitnego archeologa Howarda Cartera oraz jego sponsora i fascynata dziejów starożytnego Egiptu lorda Carnavona. Aby maksymalnie ułatwić gościom „wcielenie” się w tych słynnych Anglików sprzed ponad wieku, wystawa zorganizowana została w formie imitującej stopniowe zagłębianie się w tajemniczy grobowiec tak, jak musieli to zrobić jego pierwsi odkrywcy.
Z sali kinowej, w której prezentowany jest krótki film przybliżający sylwetki Cartera i Carnavona, wchodzimy do ciemnego pomieszczenia, gdzie w półmroku mdłym blaskiem lśnią niezidentyfikowane przedmioty. Taki właśnie widok zastał Carter 4 listopada 1922 roku, gdy po miesiącach żmudnych i bezowocnych prac dokopał się w końcu do schodów wiodących w czeluść grobowca. Gdy udało mu się wybić otwór w odkrytej ścianie i zajrzeć do środka, z nadmiaru emocji nie mógł wydusić słowa. Dopiero gorączkowe pytania Carnavona: „Co widać?” sprawiły, że Carter wyrzucił z głębi siebie słynne zdanie: „Widzę wspaniałe rzeczy!”
I my je ujrzymy, gdy na sali wystawowej rozbłysną w końcu światła i będziemy mogli w zachwycie przyjrzeć się wszystkim obiektom, jakie zostały znalezione w grobowcu. Oczywiście nie są to oryginały, lecz repliki wykonane z nadzwyczajnym kunsztem i dbałością o najdrobniejsze szczegóły. W zdumienie wprawią nas niezwykłe złote łoża, krzesła, trony, liczne posągi bogów, ogromne kaplice zawierające organy wewnętrzne faraona, drogocenna biżuteria, szkatuły, szaty, sandały...aż ciśnie się na usta pytanie: po co to wszystko zmarłemu?
Otóż w optyce starożytnych Egipcjan miało to jak najbardziej sens. Wierzyli oni bowiem, że życie pozagrobowe nie różniło się niczym od życia doczesnego, a zmarły potrzebował w nim do funkcjonowania przedmiotów codziennego użytku. Co więcej, każdy musiał być tam także przygotowany do wykonywania pracy – nawet faraon! Sądzono bowiem, że każdy w królestwie zmarłych musi zdobywać samodzielnie pożywienie, pracując na tamtejszych polach.
Oczywiście sprytni Egipcjanie szybko znaleźli receptę i na tę „niedogodność”. Były nią figurki uszebti, rzeźbione w drewnie i przedstawiające służących. Po wypowiedzeniu zaklęcia: „O, uszebti, jeżeli zmarłemu rozkaże się wykonanie jakiejś pracy w państwie umarłych: zaoranie pola, nawodnienie ziemi czy przewożenie piasku ze wschodu na zachód, powiesz 'Oto jestem'” miały one ożyć i przystąpić do wykonywania pracy w zastępstwie swojego pana. W grobowcu Tutanchamona znaleziono aż 410 figurek uszebti, w tym 365 służących na każdy dzień roku oraz grupę mających pilnować ich nadzorców.
A co by się stało, gdyby jednak służący się zbuntowali, a nadzorcom nie udało się ich zdyscyplinować? Kapłani przygotowali swojego władcę również i na taką przykrą ewentualność, zaopatrując mumię w piękny złoty sierp, którym faraon – w ostateczności – mógłby pracować samodzielnie.
Oprócz armii uszebti Tutanchamonowi w ostatniej drodze towarzyszyły dwie zmarłe córki. Obie dziewczynki – jedną urodzoną martwą, a drugą zmarłą tuż po urodzeniu, owiniętą jeszcze pępowiną, starannie zabalsamowano i ułożono na wieczny spoczynek obok ojca. Zmarły, zaledwie 18-letni Tutanchamon nie miał więcej dzieci, a zatem jego nagły i niespodziewany zgon wyznaczył również kres dynastii.
Mumie córek to nie jedyny osobisty i rodzinny akcent, który towarzyszył faraonowi przez 33 wieki. Bardzo poruszającym drobiazgiem okazała się malutka złota szkatułka, zawierająca pukiel włosów królowej Teje – babci Tutanchamona. To musiała być osobista pamiątka króla, wskazująca na silną więź, jaka łączyła wnuka i babkę. Kto by pomyślał, że ten bóg słońca o złotym obliczu (którym, jak wierzono, Tutanchamon stał się po śmierci) był tak samo ludzki, jak my wszyscy i kochał swoją babcię? Może jeszcze niedługo przed swoją śmiercią (w końcu zmarł jako zaledwie 18-latek) przybiegał do sędziwej królowej, wdrapywał się jej na kolana, a ona po kryjomu wsuwała w dłoń swojego boskiego wnuka pyszne ciasteczka z miodem?
Znacznie mniej czułą i intymną część osobowości władcy przypominają liczne wojenne rekwizyty, w tym pełen rydwan, zbroja, miecze, tarcze i włócznie. Również jednak i na tym fragmencie wystawy można odnaleźć akcenty wskazujące na jakże ludzką, choć mniej chwalebną cechę Tutanchamona – nienawiść do wrogów. Liczne podnóżki, na których widnieją wizerunki nieprzyjaciół Egiptu (głównie Nubijczyków i Azjatów), jasno pokazują, że poczucie satysfakcji z nawet symbolicznego rzucenia przeciwnika do swych stóp – jest sprawą starą jak świat.
Tutanchamon lubił więc rzucać pokonanych wrogów na kolana. Ja z kolei poczułam się całkowicie „pokonana” tą wystawą, która podbiła mnie i zauroczyła w sposób rzadko doświadczany. Z czystym sumieniem polecam wizytę w tym fascynującym miejscu nie tylko miłośnikom historii i starożytnego Egiptu, lecz także tym osobom, których zakres zainteresowań raczej taką tematykę omija. Gwarantuję, że po obejrzeniu wystawy „Tutanchamon – grobowiec i skarby” – może się to zmienić na zawsze i nieodwracalnie.
