Wśród ojców polskiej rewolucji przemysłowej pierwsze miejsce zajmuje Leopold Kronenberg (ur. w 1812 r.). Od 1851 r. prowadził on własny dom bankowy, udzielający kredytów na rozwój przemysłu i rolnictwa, a w 1870 r. założył Bank Handlowy. Zainteresowanie transportem kolejowym zaowocowało sfinansowaniem przez niego Kolei Nadwiślańskiej i prezesurą w Radzie Zarządzającej Kolei Warszawsko-Terespolskiej. Był inwestorem i udziałowcem w spółkach górniczych, hutniczych i cukrowniczych. Z inicjatywy Kronenberga w 1870 r. powstało Warszawskie Towarzystwo Fabryk Cukru. Był m.in. członkiem Umorzenia Długu Krajowego oraz Rady Przemysłowej Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych Królestwa Polskiego. Był także bardzo aktywnym członkiem zarządu Giełdy Warszawskiej i starszym Zgromadzenia Kupców. Założył Towarzystwo Kredytowe Miasta Warszawy, Kasę Przemysłowców i Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia. Sprawował też funkcję prezesa wydziału Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynnego. Nazywano go „białym bankierem", gdyż obracając się w środowiskach bogatych ziemian i warszawskiej elity intelektualnej, był zwolennikiem liberalno-demokratycznej myśli politycznej, która przedkładała pracę organiczną nad walkę o niepodległość. W tym duchu wydawał od 1859 r. „Gazetę Codzienną", która w 1861 r. zmieniła nazwę na „Gazeta Polska". Redaktorem pisma był Józef Ignacy Kraszewski.
Żydowscy budowniczy polskiej gospodarki
Do rozwoju finansów Królestwa Polskiego przyczynił się też znacznie Samuel Fraenkel, który prowadził w Warszawie dom bankowo-handlowy, przejęty po Karolu Janie Laskim. Dostawy dla wojska uczyniły go człowiekiem bardzo bogatym i pozwoliły mu na współdzierżawienie w latach 1814–1819 monopolu solnego, a od 1824 r. rządowej huty cynku, kopalni węgla i rud cynku.
W 1823 r. Fraenkel został właścicielem fabryki sukna, które eksportował do Rosji. Stamtąd zaś importował futra. Prowadził także handel fajansem, porcelaną i artykułami kolonialnymi. W 1829 r. pośredniczył w udzieleniu przez banki berlińskie rządowi Królestwa Polskiego pożyczki w wysokości 42 mln zł. Jako starszy Giełdy Kupieckiej w latach 1817–1833 w sposób znaczący przyczynił się do jej rozwoju. Piastował szereg ważnych funkcji w instytucjach gospodarczych Kongresówki. W 1815 r. pełnił funkcję sędziego Trybunału Handlowego województwa mazowieckiego, był członkiem Izby Handlowej i Rzemieślniczej, a od 1828 r. radcą handlowym założonego przez ministra Lubeckiego Banku Polskiego.
Trzecim potentatem finansowym był Jan Gotlib Bloch (ur. w 1836 r.), nazywany „królem kolei". Podobnie jak Leopold Kronenberg i Samuel Fraenkel uważał się za Polaka pochodzenia żydowskiego. W 1850 r. zmienił wyznanie z judaizmu na ewangelicko-reformowane, a w 1856 r. przeszedł na katolicyzm. Pobyt w Petersburgu w latach 1856–1864 i praca przy budowie kolei warszawsko-petersburskiej uczyniły Blocha człowiekiem bardzo majętnym. W Warszawie stał się właścicielem domu bankowego i współtwórcą Banku Handlowego. Jego działania inwestycyjne skupiły się na przemyśle cukrowniczym i drzewnym. Aktywnie uczestniczył w życiu gospodarczym i finansowym Kongresówki. W latach 1865–1885 był radcą Banku Polskiego, starszym Zgromadzenia Kupców i prezesem Komitetu Giełdowego. Jako rzeczywisty radca stanu otrzymał w 1883 r. szlachectwo dziedziczne Królestwa Polskiego.
Mimo przejścia na chrześcijaństwo Bloch cały czas interesował się sprawami społeczności żydowskiej i jako filantrop wspomagał żydowskie instytucje charytatywne oraz edukacyjne w Warszawie i Radomiu. W swojej działalności publicystycznej i naukowej dał się poznać jako zdeklarowany pacyfista. Przetłumaczona na kilka języków europejskich jego praca „Przyszła wojna" (wydanie rosyjskie z 1898 r.) stała się podstawą do sformułowania konwencji haskich.
Wszystkie te postacie wielkich myślicieli, przedsiębiorców, pionierów polskiego przemysłu, transportu, rolnictwa i spółdzielczości dowodzą, że nawet w sytuacji braku suwerenności politycznej można rozwijać siłę gospodarczą narodu. Warszawską Giełdę Kupiecką stworzyli ludzie, którzy wierzyli, że siła narodu nie tkwi jedynie w walce zbrojnej, ale przede wszystkim w gospodarce. Paradoksalnie w czasie, który historiografia przedstawia jako najczarniejszy okres w historii narodu polskiego, osiągnęliśmy wyjątkowo szybki i prężny rozwój gospodarczy. Dzisiaj pamiętamy o bohaterach powstań, męczennikach walki o niepodległość. To bardzo ważne, aby o nich nie zapominać. Ale ważne jest także, by z dumą wspominać tych, którzy walczyli o godność narodową, rozwijając przedsiębiorczość i finanse.
