Kilka lat temu brukselski portal Euroactiv snuł kpiarską wizję roku 2030: Orban po raz szósty wygrywa wybory, Węgry płyną mlekiem i miodem, wszystkie wielkie koncerny przeniosły swoje fabryki nad Dunaj, a Budapeszt jest czołowym europejskim producentem energii – za sprawą czterech elektrowni atomowych i sieci rurociągów, którymi sprowadza surowce ze Wschodu.
Z tych fantasmagorii najpewniejszą jest pierwsza z przepowiedni. – Wiem, czym jest demokracja i wiem, czym jest polityczna rywalizacja, bo to klucze do moich politycznych sukcesów – przypominali autorzy tekstu komentarz, jakiego udzielił im węgierski premier podczas jednego z wcześniej przeprowadzonych wywiadów.
Wygrać raz a dobrze
W ciągu ostatnich dwunastu lat swoich rządów Orban niewątpliwie zmienił Węgry. Początkowo budapeszteńskie elity traktowały jego rządy jako coś naturalnego: po słynnej wpadce lewicy z wyznaniami typu "kłamaliśmy w dzień, kłamaliśmy w nocy", triumf prawicy wydawał się być naturalnym procesem przerzucenia sympatii elektoratu. Nacjonalizm Fideszu i jego zachłanność na władzę traktowano zatem jako rzecz przewidywalną i odwracalną w perspektywie kolejnych wyborów, może dwóch kadencji u władzy. I tak też komentowali to politolodzy, analitycy, intelektualiści czy politycy opozycyjni.
Problem w tym, że przez tę przeszło dekadę lider Fideszu postanowił najwyraźniej oderwać się od czegoś takiego jak sympatie elektoratu. – Głosy, ideologia i pieniądze – tak formułował podstawy sukcesu Fideszu w jednym z wystąpień przed partyjnym audytorium. – Wystarczy wygrać raz, ale decydująco – dodawał. I tak to poszło.
Pierwszą sferą było postawienie na twardy elektorat: tradycyjny, konserwatywny, czuły na historyczne urazy i nacjonalistyczne nastroje. Do niego adresowane są polityczne tyrady na rzecz obrony „tradycyjnych wartości”, odwracania „porządku z Trianon”, gwarantowania prawa wyborczego Węgrom mieszkającym w sąsiednich państwach, czy przeciw muzułmańskim imigrantom, „liberalnej Unii”, która zmusza Węgrów do akceptowania praw mniejszości etnicznych czy „wynaturzeń”, jak społeczności LGBT. Im bardziej antagonizowało to Brukselę, tym lepiej: w oczach twardego elektoratu wrogie pomruki eurokratów to raczej potwierdzenie wiarygodności rządzących niż podważenie ich legitymacji.
Ale w większości państw demokratycznych bój toczy się zwykle nie o twardy elektorat lecz tę płynną masę, która nie ma permanentnie ugruntowanych sympatii politycznych i jest skłonna przy każdej wyborczej okazji przerzucać głosy między partiami. Tu olbrzymią rolę odegrała jedna z istotnych reform: przerysowanie granic okręgów wyborczych. Dokonano tego w taki sposób, by upewnić się, że w granicach większości okręgów będzie dominować twardy elektorat. Zmiana konstytucji oraz ordynacji wyborczej (na faworyzującą duże ugrupowania) dopełniły dzieła: najpierw opozycja była zbyt rozdrobniona – trudno było sobie wyobrazić sojusz lewicy i stojącego jeszcze bardziej na prawo od Fideszu ugrupowania Jobbik. Niedzielne wybory pokazały jednak, że mobilizacja, która pozwoliła kilka lat temu odbić z rąk Fideszu ratusz w Budapeszcie, to wciąż za mało, by odbić Orbanowi parlament.
Każdy elektorat z czasem topnieje, nawet ten najtwardszy. Żeby ten proces opóźniać lub odwracać, należy panować nad przekazem medialnym: przez tę branżę przetoczyło się swoiste tornado. Dziś media niezależne bezpośrednio od rządu lub pośrednio związanych z nim biznesmenów funkcjonują na Węgrzech właściwie wyłącznie w internecie, a i tam są to raczej portale w stylu "Niezawisimej Gazety" w Rosji: odwiedzane niemal wyłącznie przez gromadki wiernych czytelników, a nie szeroką publikę. Do tej sytuacji prowadziły nie tylko zmiany w strukturze kapitałowej, ale też systematyczne zacieśnianie regulacji, kary administracyjne, odstraszanie reklamodawców i wypychanie z kraju organizacji pozarządowych, które mogłyby dostarczać danych nie filtrowanych przez aparat rządowy. Efekt? W World Press Freedom Index Wegry zajmowały w 2013 r. 56. pozycję, dziś są na pozycji 92. Tym samym tropem poszły zmiany w edukacji – począwszy od zmiany programów nauczania w szkołach podstawowych i średnich po pozbywanie się krytyków z uczelni i blokowanie finansowania dla badań, których wyniki mogłyby stać w sprzeczności z poglądami wyrażanymi przez rząd.
Aparat władzy w nowych, orbanowskich Węgrzech dopełniły procesy zachodzące w sądownictwie oraz biznesie. W tym pierwszym wysłano na wcześniejszą emeryturę olbrzymią większość sędziów, którym nowe porządki w kraju się nie podobały. Ta zmiana pozwalała płynnie i bez większego oporu wprowadzać wymienione wyżej modyfikacje systemu politycznego czy świata mediów. W biznesie natomiast doprowadzono do "hungaryzacji": tam, gdzie to było możliwe, przedsiębiorstwa przechodziły w ręce biznesmenów węgierskich – i jeśli wierzyć publikacjom adwersarzy Orbana, zwykle byli to ludzie bliscy jego rządowi. Sektorom, w których było to niemożliwe – jak wylicza Reuters: banki, telekomunikacja, energetyka, sieci handlowe – podniesiono podatki.
Alians bez alternatyw
Innymi słowy, na Węgrzech powstał system, który jest wielowektorowo nastawiony na dominację Fideszu. – To smutne przypomnienie, że jeśli zaczynasz głosować na ludzi, którzy nie są fundamentalnie przywiązani do demokracji, możesz demokrację stracić na zawsze – komentował na antenie CNN Fareed Zakaria, amerykański komentator i analityk polityczny. – Orban może w tej nowej kadencji całkowicie zmienić system polityczny Węgier, dopełnić dzieła niszczenia instytucji państwowych do stopnia, w którym będą nierozpoznawalne, stworzyć coś, co nazwałbym nie tyle demokracją nieliberalną, ale demokracją nielegalną – dorzucał.
Właściwie trudno się dziwić Zakarii, bowiem reprezentuje on tę stronę amerykańskiej polityki, która z Orbanem ma na pieńku od dawna. Laudacji węgierski premier doczekał się kilka miesięcy temu z ust Tuckera Carlsona, gwiazdy stacji Fox News. – Liberałowie wymuszają na ludziach nietolerancję – dowodził Carlson podczas wizyty w Budapeszcie, gdzie urządzono mu podobno przyjęcie na miarę głowy państwa. – To totalitarna idea, by wszyscy zachowywali się tak samo, wszyscy czytali ten sam katechizm, tę samą listę sloganów, by wszyscy się podporządkowali. To przeciwieństwo oświeconego liberalizmu, który uformował podstawy mojego światopoglądu – perorował gość zza Atlantyku, najwyraźniej nie zauważając, jak dwuznacznie brzmią jego wywody w Budapeszcie.
Ale to nie amerykańska prawica jest dziś kluczowym aliantem Budapesztu. W sytuacji, kiedy Zachód przestaje rozmawiać z Orbanem bądź traktuje go jak dziejowy wybryk, który trzeba przetrwać niczym niegdyś choćby rządy Berlusconiego we Włoszech, Węgry zaczęły szukać partnerów poza Unią. A tam z akceptacją i wystawnie demonstrowanym uznaniem czekały już Moskwa i Pekin.
I nie musiały długo czekać. – Chcielibyśmy współpracować z silną, potężną Rosją. My, Węgrzy, mamy świadomość wagi Rosji w światowej polityce. Szanujemy ten wielki kraj nie tyle ze względu na jego rozmiary, ale ze względu na jego kulturę. Nasz szacunek może być podstawą ścisłej współpracy gospodarczej – komplementował Putina już kilka miesięcy po powrocie do władzy Orban. Na dowód tej sympatii jedną z głównych arterii Budapesztu przemianowano na ulicę Lwa Tołstoja.
W sumie trudno się dziwić: nieco wcześniej Kreml otworzył dla Budapesztu linię kredytową na 13 mld dolarów. Rosjanie zdobyli kontrakty na operowanie elektrownią atomową w Paks, w planach była nitka gazociągu South Stream. Co być może jeszcze ważniejsze: w kraju tak przywiązanym do historycznych triumfów i porażek pamięć o brutalnym stłumieniu przez Związek Radziecki powstania w Budapeszcie w 1956 r. znikomo dziś przekłada się na sympatie i antypatie elektoratu. Gdyby spojrzeć na sondaże z 2014 r., gdy Kreml po raz pierwszy odrywał od Ukrainy terytoria, nastroje na Węgrzech rozkładały się po równi na tych, którzy widzieli w tym zagrożenie i tych, którzy wzruszali obojętnie ramionami. A jak wspomnieliśmy, nastroje wyborców odgrywają decydującą rolę w ustalaniu kierunków polityki Fideszu.
Z drugiej jednak strony, nawet jeśli początkowo Orban chciał zademonstrować Brukseli, że jeśli będzie go traktować wrogo, to on znajdzie sobie innych sojuszników – z czasem wpędził się w kozi róg. Alians z Kremlem stał się dziś fundamentem polityki zagranicznej Budapesztu. Fundamentem, który w obecnej sytuacji łatwo może się usunąć spod nóg. Zaangażowanie rosyjskiego kapitału, surowców i specjalistów, choćby od technologii nuklearnych, jest dziś na Węgrzech bezprecedensowe. Zatem nawet gdyby Orban chciał krytycznie odnieść się do rosyjskiej agresji na Ukrainę, to może obawiać się gniewu Kremla. I tym zapewne można tłumaczyć epitet "przeciwnika", jakiego użył szef węgierskiego rządu w odniesieniu do Wołodymira Zełenskiego ledwie kilka godzin po wyborczym zwycięstwie.
