To była chyba jedyna dobra wiadomość ostatniego dnia fatalnego dla świata roku. W sobotę Petro ogłosił, że władze w Bogocie zawarły rozejm z pięcioma największymi grupami zbrojnymi w kraju: ELN (Narodową Armią Wyzwolenia), zbuntowanymi frakcjami rozwiązanej w 2017 r. FARC – czyli Segunda Marquetalia oraz Estado Mayor Central – oraz dwiema grupami wyrosłymi na gruzach niegdysiejszych prawicowych "sił samoobrony", Autodefensas Gaitanistas de Colombia (AGC, nazywany też Klanem z Zatoki) oraz Autodefensas Conquistadores de la Sierra (Pachenca).
"To wielki akt" – pisał Petro na Twitterze po zawarciu porozumienia, które ma obowiązywać od 1 stycznia do 30 czerwca. "Dwustronne zawieszenie broni zobowiązuje zarówno zbrojne organizacje, jak i państwo do respektowania ustaleń. Będzie temu towarzyszył krajowy i międzynarodowy mechanizm weryfikacyjny" – dodawał. Ów nadzór mają sprawować zarówno Narody Zjednoczone, jak i kościół katolicki oraz kolumbijski rzecznik praw obywatelskich.
Wyciskanie partyzantki
Gdy – w końcu sam były partyzant ze studenckiego, miejskiego ruchu M-19 – Petro obejmował urząd prezydenta 7 sierpnia, obiecywał "totalny pokój" i obecny rozejm ma być, jak można przypuszczać, dowodem na to, że traktuje swoją obietnicę poważnie. Kolumbia od 1985 r. jest pogrążona w wojnie domowej o zmiennej intensywności: początkowo można ją było w uproszczeniu sprowadzić do konfliktu lewicowych partyzantek, jak FARC i ELN, przeciwko prawicowym władzom kraju, które z kolei powołały do życia własną partyzantkę – AUC, siły samoobrony.
Permanentna pełzająca wojna z udziałem paramilitarnych jednostek przyniosła państwu krwawy klincz, którego bilans sprowadza się do 450 tys. śmiertelnych ofiar (statystyka obejmuje lata 1985–2018). Przełomem była dopiero polityka rozbrojenia prowadzona przez Jose Manuela Santosa – prezydenta w latach 2010–2018, nagrodzonego za swoje działania Pokojowym Noblem. To on doprowadził do rozbrojenia FARC.
Ale też nie zażegnał konfliktu w pełni. Do ówczesnego porozumienia nie przystąpiły ani ELN, ani niektóre frakcje FARC, a z kolei z rozwiązanych oficjalnie u progu tego stulecia sił samoobrony wyprysnęły regionalne klany, które od lat miały w zasadzie charakter klanów narkotykowych, często opartych na rodzinnych strukturach – jak Autodefensas Conquistadores de la Sierra. A już następca Santosa i poprzednik Petro – Ivan Duque – szedł po władzę z obietnicą zerwania polityki ugłaskiwania paramilitaryzmów wszelkiej maści.
I też nie sposób odmówić mu pewnej skuteczności, która mogła nieco zmiękczyć zbrojnych. W październiku 2021 r. na północy kraju siły bezpieczeństwa dopadły lidera Klanu z Zatoki, Dairo Antonio Usugę, znanego jako Otoniel, co pozbawiło grupę klarownego przywództwa. Z kolei w odstępie roku, między czerwcem 2019 r. a czerwcem 2020 r., zginęli dwaj liderzy grupy z Sierra Nevada, Chucho Mercancia i Patino Giraldo. Na początku 2021 r. zaś wrócił do kraju po 12-letniej odsiadce w USA wieloletni lider formacji – Hernan Giraldo Serna, być może nieco zresocjalizowany przez Amerykanów.
Lewackim partyzantkom nie wiodło się lepiej: po krwawym zamachu, jaki zorganizowała ELN w 2019 r. w akademii policyjnej w Bogocie, na grupę spadła fala odwetowych ataków armii, która mogła znacznie przerzedzić jej szeregi – w 2020 r. miało zginąć aż 700 bojowników Frontu. Z kolei dysydenci z FARC znani są przede wszystkim z tego, że walczą między sobą – obecnie głównie na terytorium Wenezueli, która przez lata skwapliwie przymykała oko na ich przemykanie przez dziurawą granicę kolumbijsko-wenezuelską. To u sąsiadów, we frakcyjnych potyczkach w latach 2019–2022, miało zginąć kilku liderów Segundo Marquetalia.
Kropla drąży skałę
Kluczowym problemem Kolumbijczyków jest jednak fakt, że niegdysiejsi antagoniści w lewicowych lub prawicowych barwach nie mają już wiele wspólnego z walką ideologiczną. Niezależny kolumbijski think-tank Indepaz doliczył się w ciągu 2022 roku około stu "masakr", jak się można domyślać – na ludności cywilnej. Według ośrodka analitycznego ACLED w 2021 r. liczba aktów przemocy podwoiła się w stosunku do poprzedniego roku, a tylko w pierwszej połowie ub.r. doszło do kolejnych 1300 zbrojnych incydentów. Coraz rzadziej mają one jakikolwiek polityczny charakter, a przeważnie przypominają działania "zwykłych" narkokarteli, które bronią swoich stref wpływu.
Indepaz szacuje także liczbę wszystkich członków paramilitarnych formacji w kraju na ok. 10 tysięcy ludzi. To jednak tylko wierzchołek góry lodowej, bowiem w ostatnich latach pozbawione klarownego przywództwa i dryfujące w stronę konwencjonalnej gangsterki organizacje w coraz większych stopniu wkraczały na terytoria rdzennych ludów Kolumbii – jak szacuje zajmująca się prawami i sytuacją ludów rdzennych organizacja IWGIA, na południu kraju – w kolumbijskiej części Amazonii – liczba nielegalnych upraw koki wzrosła w latach 2015–2019 o 60 proc., a paramilitaryści sukcesywnie starają się przejmować kontrolę nad terytoriami plemiennymi i obietnicami lub przymusem skłaniać członków plemiennych społeczności do wstępowania w swoje szeregi.
Plastrem na kolumbijską wynaturzoną wojnę domową ma być międzynarodowy, nadzorowany przez ONZ fundusz pomocowy (ze znaczącym udziałem Chile, Wielkiej Brytanii, Norwegii czy Korei Południowej). W 2023 r. wyasygnuje on rekordowe 55 mld dol. z przeznaczeniem na reformę rolną, ochronę liderów lokalnych społeczności czy wsparcie ofiar konfliktów. Decyzja o podwyższeniu budżetu programu zapadła w połowie grudnia, przy czym mało kto ma złudzenia, że zwiększenie finansowania przyniesie większe skutki: od uruchomienia funduszu w 2016 r. Kolumbia dostała już 181 mld dol. – i jak dowodzą przytoczone wyżej statystyki, z mizernym skutkiem. Większe nadzieje można już wiązać z deklaracjami rządu, iż znaczna pula z 86-miliardowego budżetu państwa zostanie przeznaczona na politykę wsparcia najbiedniejszych grup Kolumbijczyków, by odbierać im najważniejszy – finansowy – motyw do wspierania zbrojnych grup.
Jak wskazuje decyzja o rozejmie, nie można stawiać kreski na polityce Petro. Wynegocjowane przez Santosa porozumienie sprzed kilku lat doprowadziło do złożenia broni przez 13 tysięcy bojowników FARC, co w znacznej mierze przerzedziło szeregi kolumbijskich partyzantek. Gdyby Petro udało się odesłać do domu kolejne 10 tys. ludzi, paramilitaryści rzeczywiście zaczęliby przypominać niewielkie liczbowo grupy przestępcze. Kropla drąży skałę.
